De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Een spannend feuilleton in acht afleveringen van de hand van Isabelle Bambust.
In de vorige aflevering keek u mee over de schouder van de rechter. U zag hoe tolkprestaties niet altijd van dezelfde kwaliteit zijn en hoe de rechter het aanpakt wanneer de kwaliteit ter discussie staat.
In deze aflevering beoordeelt u samen met de rechter de kwaliteit van stavingsstukken in vertaling.
Een Russische adoptieverklaring vertaald in het Frans
Gent, Isabelle Bambust - Een Frans paar adopteert een Russisch kind. Een regionale Russische rechtbank heeft de adoptie uitgesproken op grond van een verklaring van de Russische moeder.
Een Russische adoptie heeft niet de gevolgen van een volle adoptie, aangezien de rechtsfiguur van de volle adoptie in Rusland niet bestaat. Daarom vraagt het Franse paar een volle adoptie in Frankrijk aan, eveneens op grond van de verklaring van de moeder.
Doch, uit de verklaring van de moeder valt volgens het hof van beroep niet af te leiden dat de moeder op de hoogte werd gesteld van de gevolgen van een volle adoptie.(47) Met een volle adoptie wordt de afstammingsband met het kind volledig en onherroepelijk verbroken.
De Franse vertaling van de Russische verklaring van de moeder is erbarmelijk.
De vertaling werd door het Franse paar aangereikt. De bewoordingen "la traduction est produite par les requérants" sluiten niet uit dat het Franse paar de vertaling vanuit het Russisch in het Frans zelf gemaakt zou hebben, maar dit is volgens mij toch eerder onwaarschijnlijk.
Het Franse hof van beroep schrijft: "Attendu qu’aux termes de la traduction, de mauvaise qualité, qui en est produite par les requérants, la « déclaration sur le refus d’un enfant » souscrite par la mère le 26 septembre 2005 est libellée comme suit: « je suis d’accord pour son adoption ou pour n’importe quelle forme de l’installation d’un enfant. Du droit du rappel de l’accord m’est mise au courant. Je ne présenterai pas des prétentions à ultérieur » (sic!)."
In deze zaak laat de slechte vertaling zich duidelijk voelen in de slechte kwaliteit van de doeltekst. De verzoekers hadden dus wel degelijk de mogelijkheid om de kwaliteit van de doeltekst op voorhand te beoordelen. Gelukkig valt met enige goede wil wel een boodschap uit de vertaling af te leiden.
Ook doet de wankele vertaling niets af van het feit dat de verklarende moeder op het ogenblik van de verklaring alleen maar op de hoogte was van de gevolgen van een gewone adoptie, met andere woorden de adoptie die eigen is aan het rechtssysteem waaronder ze ressorteert.
Verder wekt de slechte vertaalkwaliteit - terecht - argwaan over de volledigheid van de vertaling. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat de oorspronkelijke Russische verklaring toch iets prijsgeeft omtrent de rechtsfiguur van de volle adoptie zoals die in niet-Russische rechtsstelsels bestaat.
Hoe dan ook zou meer aandacht voor de slechte vertaalkwaliteit in deze zaak de rechtszekerheid hebben bevorderd. De rechter had hiervoor een tolk of een vertaler Russisch-Frans kunnen oproepen.
Aandacht voor een gebruikersbenadering (die niet werd benut)
Op 22 januari 2002 moet het Franse Hof van Cassatie(48) zich bezinnen over een geding tussen de Amerikaanse Lewis Beef Company Incorporation en een Franse ingezetene die de diepgevroren producten van Lewis Beef bij plaatselijke restaurants moest commercialiseren. Bij de stopzetting van de samenwerking is er onenigheid over de slotafrekening.
Daarbij valt Lewis Beef over drie meegedeelde stukken die in de Franse vertaling (aangebracht door de Franse partij) laten geloven dat de Franse partij een koelvrachtwagen aangekocht zou hebben, terwijl de oorspronkelijke Engelstalige stukken het tegenovergestelde zouden hebben onthuld.
Lewis Beef pikt het niet dat het hof van beroep beslist "que la qualité de la traduction produite par l’appelant résultait du seul fait qu’elle avait été établie par un cabinet de traducteurs de Saint-Martin." (transcendente benadering).
Het Hof van Cassatie gaat hier niet op in, maar stelt dat Lewis Beef gedurende de debatten geen enkele keer heeft gewezen op een concreet element waardoor de kwaliteit van de vertaling in het Frans op de helling zou komen te staan (gebruikersbenadering).
In een Frans cassatie-arrest van 21 mei 2012(49) betreft het een strafzaak waarin via een rogatoire commissie opgetekende afgeluisterde telefoongesprekken vanuit Italië in het Franse dossier worden ondergebracht.
De advocaat van de veroordeelde partij vraagt de nietigheid van deze procedurestukken op grond van "la médiocrité de la traduction desdites écoutes".
Het Hof van Cassatie ziet de vertaling van minderwaardige kwaliteit niet als een onregelmatigheid, omdat de betrokken partij niet om de aanstelling van een controledeskundige heeft verzocht op grond van artikel 156 van de Code de procédure pénale.(50) (gebruikersbenadering).
Bruikbare taptolkvertalingen met fouten
Op 21 oktober 2003 buigt de Nederlandse Hoge Raad zich over de kwaliteit van de vertalingen van afgeluisterde telefoongesprekken.(51)
De taptolken moesten uit het Engels, Turks en Koerdisch in het Nederlands vertalen. De 6000 tapgesprekken maken 90% van het gebruikte bewijsmateriaal uit. De schriftelijk uitgewerkte vertalingen van de afgeluisterde telefoongesprekken zouden niet juist zijn.
Eerst wordt volgens een transcendente benadering gewezen op de deskundigheid van de tussengekomen tolken alsook op de degelijkheid van het gebruikte procedé. Vanuit een gebruikersbenadering wordt een verschil vastgesteld tussen de politietolken en de tolk van de rechter-commissaris, en het is vrijwel altijd laatstgenoemde die gelijk heeft.
Wel moet rekening gehouden worden met het feit dat de tolk van de rechter-commissaris, anders dan de politietolken, ruim de tijd heeft gehad om de hele tekst van de gesprekken te beluisteren en te vertalen. De politietolken staan, gelet op het grote aantal gesprekken dat dagelijks binnenkomt, onder grote tijdsdruk. Daarbij moet telkens beslist worden of de tapgesprekken woordelijk of samenvattend (naar de essentie) vertaald moeten worden. Bij zo’n werkdruk zijn fouten niet te vermijden.
De vraag is of losse fouten de essentie van de gesprekken aantasten: “Over het algemeen hebben zich bij de kritische beluistering van de 30 gesprekken echter geen situaties voorgedaan waarbij de weergave van de gesprekken significant bleek af te wijken van de gesproken tekst. Daarmee is niet gezegd dat de weergave altijd foutloos was, en zeker niet dat deze altijd volledig was. (…). Niettemin kan worden gesteld dat in de weergave geen majeure afwijkingen zijn vastgesteld van de gesproken tekst.”
Dit betekent ook dat losse weliswaar belangrijke fouten niet kunnen imponeren in het geheel.(52) Er is geen reden om aan de inhoud van de vertaalde tapgesprekken te twijfelen. De schriftelijk uitgewerkte vertalingen van de afgeluisterde telefoongesprekken zijn naar de essentie genomen juist en dus bruikbaar voor het bewijs.
Een combinatie van een vormelijke en een materiële transcendente, gebruikers- en productbenadering
De Rechtbank Den Haag(53) doet een uitspraak over de tussenkomst van taptolken die niet in het register van beëdigde tolken en vertalers stonden ingeschreven. Het betrof afgeluisterde telefoongesprekken in het Berbers die in het Nederlands moesten worden vertaald.
Interessant is dat de rechtbank eerst een negatieve toepassing van een vormelijke transcendente benadering verwezenlijkt: de tussengekomen taptolken staan niet op de lijst, dus is er een schending van de wet die tot doel heeft de kwaliteit te waarborgen.
Om te besluiten dat er echter geen vormverzuim is, gaat de rechtbank over tot een meer substantiële toepassing van de transcendente benadering: de tolken hebben het volgende verklaard over hun deskundigheid: “Tolk B39 heeft bij de rechter-commissaris verklaard dat hij 14 jaar werkzaam is als tolk, onder andere bij de rechtbank. Zijn moedertaal is Berbers. Tolk B40 heeft bij de rechter-commissaris verklaard dat hij in de jaren ’90 als tolk bij de Rechtbank Rotterdam heeft gewerkt en dat hij sinds 2010 als taptolk werkt. Zijn moedertaal is Berbers. Hij werkt als docent voor het register van beëdigde tolken en vertalers. Tolk B68 heeft bij de rechter-commissaris verklaard dat hij 14 jaar werkzaam is als tolk. Zijn moedertaal is Berbers.”
Verder stelt de rechtbank dat de verdediging ruimschoots de gelegenheid heeft gehad om de afgeluisterde telefoongesprekken te beluisteren, en dat de gesprekken dus in volle omvang toetsbaar waren. De rechtbank maakt daarmee gebruik van een gebruikersbenadering.
Met toepassing van een productbenadering voegt de rechtbank nog toe dat niet is gebleken dat de vertaling van de gesprekken in concreto onjuist zou zijn. Zodoende zijn de rechten van verdediging niet geschonden.
In de zevende en voorlaatste aflevering moet u samen met de rechter oordelen over vertaalde verzoeken, oproepingen en beslissingen.
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 1: Fields & co
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 2: vertaalkwaliteit in de gerechtelijke wereld
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 3: stroomopwaartse vertaalkwaliteit
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 4: stroomafwaartse vertaalkwaliteit
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 5: de rechter en de kwaliteit van tolkprestaties
Aflevering 6
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 7: de rechter en vertaalde verzoeken, oproepingen en beslissingen
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 8: de rechter en de vertaalkwaliteit als voorwerp van het materiële geding
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - conclusies
(47) Hof van beroep Besançon (Frankrijk) 18 november 2009, AR nr. 09/01064: "Attendu qu’il ne résulte pas de cette déclaration, effectuée selon les règles du droit russe qui ignore l’adoption plénière, que la mère de l’enfant ait été informée du caractère complet et irrévocable de l’adoption de son enfant, dans le cas où celui-ci serait adopté par des ressortissants français qui solliciteraient l’adoption plénière prévue par la loi française."
(48) Hof van Cassatie (Frankrijk) 22 januari 2002, nr. 97-20566.
(49) Hof van Cassatie (Frankrijk) 31 mei 2012, nrs. 10-87641 en 11-84843.
(50) Een eigenaardigheid is wel dat het Hof van Cassatie over de betrokken partij schrijft "qui n’a pas sollicité une nouvelle transcription" (eigen aanduiding in vet), terwijl ik eerder zou verwachten "qui n’a pas sollicité une nouvelle traduction". Dit brengt mij bij de volgende opmerking. Wanneer wordt geklaagd over de ondermaatse vertaalkwaliteit van opgetekende telefoongesprekken, kan het probleem zich inderdaad op verschillende niveaus bevinden. Zowel de optekening van de afgeluisterde telefoongesprekken als de vertaling ervan kan ‘rimpels’ vertonen. Die oneffenheden kunnen terecht zijn. Zo kan er bijvoorbeeld geen optekening van een volledig telefoongesprek zijn wanneer de technische registratie hiaten bevat. Daardoor zal ook de latere vertaling van de optekening bepaalde leemtes inhouden. Dit alles om te besluiten dat het belangrijk is dat zowel de optekenaar als de vertaler bij het vaststellen van een probleem met de registratie respectievelijk optekening, dit probleem ook het best in hun optekening respectievelijk vertaling vermelden.
(51) Hoge Raad (Nederland) 21 oktober 2003, nr. 00119/03.
(52) Zo werd er bijvoorbeeld "to make him cold" gehoord, terwijl gezegd zou zijn "to make him call" of "to make him a call". Een ander voorbeeld is dat eens het woord "demanca" werd gehoord ("pistool" in vertaling) terwijl een andere tolk "temafil" hoort ("auto" in vertaling).
(53) Rechtbank Den Haag (Nederland) 28 maart 2014, nrs. 09/754152-12 en 09/765047-13.