De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Een spannend feuilleton in acht afleveringen van de hand van Isabelle Bambust.
In de vorige aflevering beoordeelde u samen met de rechter de kwaliteit van stavingsstukken in vertaling. In deze zevende en voorlaatste aflevering moet u samen met de rechter oordelen over vertaalde verzoeken, oproepingen en beslissingen.
Een blik van de rechter op vreemd recht
Gent, Isabelle Bambust - In een Zuid-Afrikaanse beslissing van 8 mei 2009(54) buigen de rechters zich over een erfeniskwestie. Overeenkomstig het Zwitserse recht werd een vertegenwoordiger van de erfgenamen aangeduid. De eerste bekommernis bestaat erin de precieze rol van deze vertegenwoordiger volgens het Zwitserse recht na te gaan.
Het enige beschikbare materiaal om dit te achterhalen zijn de twee Zwitserse beslissingen die twee opeenvolgende vertegenwoordigers aanstellen. Deze beslissingen werden “translated from Swiss German to English”.(55)
De vertaalde documenten worden door de rechters als onbetrouwbaar bestempeld wegens de “poor quality of the translation. The language used is far from clear and, on various occasions, the translator recorded her difficulty stating that she ‘presumed’ the meaning of some of the words from the general context of the documents as she could not trace them in any dictionaries.”
Op basis van Zuid-Afrikaanse rechtspraak uit de jaren 1904, 1948 en 1998 beslissen de rechters dat dan maar vermoed moet worden dat het Zwitserse recht op dit vlak gelijk is aan het Zuid-Afrikaanse recht.
Ik vind dit een onrealistische gang van zaken voor een beslissing die in het jaar 2009 werd gewezen. Het had bijvoorbeeld kunnen volstaan een Duitstalige vanuit Zuid-Afrika hierover contact te laten opnemen met het Zwitsers gerecht.
Uitleveringsverzoeken
In een arrest van het Franse hoogste gerechtshof(56) komt de slechte vertaalkwaliteit van uitleveringsdocumenten op de voorgrond.
Ter uitvoering van twee aanhoudingsbevelen moet een zekere Gaspare Russo vanuit Frankrijk aan Italië worden uitgeleverd. De betrokken partij doet haar beklag over de wankwaliteit van de vertaling van de uitleveringsdocumenten en vraagt bijgevolg de nietigheid van die documenten.
Het Hof van Cassatie stelt echter dat de Franse gerechtelijke overheid hierover aan Italië bijkomende informatie heeft gevraagd en verkregen. Verder baseert het Hof van Cassatie zich op het feit dat de Franse gerechtelijke overheid heeft vermeld dat “si les traductions qui ont été communiquées sont encore imparfaites, elles suffisent à apprécier le bien-fondé de la demande d’extradition.”
Zo stelt tevens het Italiaanse Hof van Cassatie met betrekking tot een Roemeense aanhoudingsbeslissing dat een moeilijke lezing van de vertaalde beslissing in het Italiaans niets afdoet van de zekerheid omtrent de inhoud van de beslissing.(57)
In een andere Franse zaak(58) is het ene Rosario Schembri die op verzoek van Duitsland moet worden uitgeleverd en die zich beklaagt over het feit dat de vertaling van het uitleveringsdocument niet overeenkomt met het originele document. Het Hof van Cassatie oordeelt dat het hof van beroep voldoende heeft geantwoord op de argumenten “touchant à la qualité et à la fidélité de la traduction.”
In een recenter Frans cassatie-arrest(59) gaat het over een uitleveringsprocedure op verzoek van Rusland. Hier doet de Franse gerechtelijke overheid er alles aan om een kwalitatieve vertaling te verkrijgen. Dit stelt de betrokken partij in staat te klagen over het tijdverlies dat de slechte vertaling met zich heeft meegebracht. De partij beweert namelijk dat zij daardoor onnodig lang heeft vastgezeten, waardoor haar recht op een familiaal leven geschonden zou zijn. Op grond van de chronologie van de opeenvolgende handelingen in het dossier beslist het Hof van Cassatie dat de Franse gerechtelijke overheid in haar procedurele handelingen de redelijke termijn niet heeft overschreden.(60)
Rechtshulpverzoeken
In een zaak voor de Nederlandse Hoge Raad verwijst de conclusie kort naar een vertaalkwaliteitsprobleem.(61)
Het gaat over een Russisch rechtshulpverzoek tot het verhoren van een persoon. Uit de feiten vermeld in dit verzoek worden bepaalde zaken afgeleid. Dit afleiden – zo stelt de conclusie – gebeurt vanwege de kwaliteit van de vertaling met enige moeite en met de nodige voorzichtigheid.
Ik vermoed dus dat de tussenkomende gerechtelijke actor op bepaalde moeilijkheden is gestoten bij het lezen van de vertaling van het rechtshulpverzoek. Het komt mij vreemd voor dat die gerechtelijke actor in de strafzaak liever zelf moeite doet en daarbij zelfs voorzichtigheid aan de dag moet leggen, in plaats van te streven naar zekerheid met tussenkomst van een deskundige.
In eenzelfde lijn van gerechtelijk indifferentisme – mag ik dit zo noemen? – ligt een zaak van de Nederlandse Rechtbank Amsterdam.(62) Daar betreft het een rechtshulpverzoek dat vanuit Nederland naar Zwitserland werd gezonden. De deugdelijkheid en de juistheid van de Duitse vertaling worden in vraag gesteld. De vertaling werd door de Nederlandse gerechtelijke overheid georganiseerd.
De rechtbank constateert meerdere verschillen tussen beide teksten. Deze verschillen worden ter zitting door de verdediging ter sprake gebracht. De vaststelling van een eerste verschil is voor de rechtbank kennelijk geen aanleiding om de teksten woord voor woord te controleren. De rechtbank spreekt wel over een vergaande slordigheid en onachtzaamheid. Dit heeft volgens de rechtbank echter geen gevolgen in samenhang met het oordeel over de overige verweren. Het onderzoek wordt zonder meer verdergezet.
Tussen spelling en inhoud
Jammerlijke dt-fouten zoals “worden toegevoegt en aangetekent (…) aan het adres van de gedaagde verzonden”(63) tasten de begrijpelijkheid van de vertaling niet aan.
Heel wat moeilijker gaat het al met de vermelding “Zaak: Echtscheiding (Wegens het fundamenteel schudding) van het huwelijkseenheid – Tegenstrijdige echtscheiding”.(64) Dit document werd in Turkije – heel waarschijnlijk door een vertaler met de Turkse taal als meest comfortabele taal – uit het Turks in het Nederlands vertaald.
Met het oog op de kwaliteit van de doeltekst is het goed om het document te laten vertalen door een vertaler die de doeltaal als eigen taal heeft. De aanwezigheid van dergelijke vertalers is meestal sterker in de ontvangststaat (wanneer de doeltaal overeenkomt met de officiële taal van de plaats van betekening).
Google Translate doet ook mee
Een erg mooie illustratie vormt de uitspraak van de politierechtbank van Dordrecht.(65)
Een Russische vrachtwagenchauffeur is twee dagen in Nederland, wanneer hem een caféruzie ten laste wordt gelegd. De Russische verdachte is eentalig Russisch. Bij het politieverhoor geniet hij bijstand van een tolk. De oproeping voor de politierechter is echter alleen in het Nederlands gesteld.
Doch, in het dossier bevindt zich een spoor van Google Translate. De zinnen “U moet op 3 augustus 2010 voorkomen bij de rechter voor wat er vandaag gebeurt [sic] is. staat ook in de stukken die u zojuist gekregen heeft. u mag hier weg.” werden door twee politieambtenaren met Google Translate uit het Nederlands in het Russisch vertaald.
Volgens de betrokken politiemensen maakte de Russische verdachte duidelijk “dat hij het begreep”. De Rus verschijnt echter niet voor de rechter. Daarom verzoekt de politierechter de aanwezige tolk om het Russische Google-resultaat terug te vertalen in het Nederlands.
De tolk preciseert dat de Google-tekst wel Russisch is, maar dat er een en ander aan de zinsbouw schort. Er staat: “u moet zijn 3 augustus 2010 voorkomen [in de betekenis van ‘(ver)hinderen’] de rechtbanken daarvoor voor wat vandaag gebeuren [dat wil zeggen: een gedeelte van dit werkwoord staat er]. dat zijn stukjes [in de betekenis als bij stukjes kaas of eventueel stukjes tekst, in elk geval niet ‘stukken’ in de betekenis van ‘documenten’] die u zopas meegenomen [of: gekregen] hem. U mag hier [‘weg’ staat er niet].”
Nu deze in het Nederlands terugvertaalde Russische zinnen voorliggen, vraagt de politierechter aan de tolk of een gewone Rus die dit leest daaruit zou kunnen afleiden dat hij op 3 augustus 2010 in een rechtbank moet zijn. De tolk antwoordt terecht dat er wel een datum in de tekst staat en dat er wel over rechtbanken wordt gesproken, maar dat er geen ‘vóórkomen’ in de betekenis van ‘verschijnen’ staat, maar ‘voorkómen’ in de betekenis van ‘(ver)hinderen’. Volgens de tolk zou een gewone Rus uit de tekst dus veeleer opmaken dat de rechter op 3 augustus 2010 verhinderd is.
De verdachte heeft wel een document in handen gekregen, maar dit is in een taal geschreven die hij niet begrijpt. Uit de onprofessionele Google-vertaling valt niet op te maken waarover het gaat. Er is dus eigenlijk geen sprake geweest van een kwalitatieve mededeling. Daarom verklaart de politierechter de oproeping nietig.
Goochelen met Google… magda nooit?
Uiteraard schetter ik categoriek ‘neen!’ tegen een blind gebruik van Google Translate in de gerechtelijke omgeving. Aangezien de politieambtenaren blijkbaar absoluut wilden goochelen, betreur ik dat ze het op een argeloze manier hebben gedaan.
Als ik toch mijn toevlucht tot een vertaalmachine neem, houd ik voor mezelf wel stellig de volgende regeltjes aan: ik gebruik in de brontaal altijd heel eenvoudige korte zinnen, ik houd het begingegeven zo zuiver mogelijk; ik zaai dus niet op voorhand potentiële verwarring door woorden als ‘voorkomen bij de rechter’ en ‘stukken’ te gebruiken in plaats van bijvoorbeeld ‘de rechter ontmoeten’ en ‘documenten’, ik vraag de vertaalmachine om het resultaat terug te vertalen in de brontaal (en soms vraag ik de vertaalmachine ook om het resultaat te vertalen in een andere taal die ik beheers maar die niet de brontaal is), ik controleer het resultaat per fragment, wat wil zeggen dat ik de betekenis van elk afzonderlijk woordresultaat opzoek, indien mogelijk laat ik het resultaat door een doel- en brontalige nalezen om aldus af te tasten wat ervan wordt begrepen.
Inboeting aan Deutsche Gründlichkeit
In een uitspraak van het Duitse Oberlandesgericht Nürnberg komt het miniseren van de vertaalkwaliteit goed tot uiting.(66)
Het betreft een Turks-Duitse vertaling van een document dat naar aanleiding van een invorderingsprocedure wordt meegedeeld. Volgens het gerecht hoeft de vertaling in principe niet begrijpelijk te zijn. Het is voldoende dat het essentiële doel tot informeren wordt bereikt. De ontvanger moet met andere woorden op grond van de vertaling te weten kunnen komen met welk doel het document aan hem werd uitgereikt, en wat hij kan ondernemen om zich te verdedigen.
Dit alles is toereikend, zelfs als over de vertaling als volgt wordt geoordeeld: “Sie ist zwar in einem – zurückhaltend ausgedrückt – grammatikalisch sehr eigenwilligen Deutsch verfasst und lässt an Klarheit einiges zu wünschen übrig.”
De gerechtelijke productbenadering beperkt de controle dus tot een begrijpelijkheidscontrole waarbij het niet nodig is dat de vertaling foutloos is. “Alleen wanneer de vertaling zo lastig te begrijpen is dat ze geen basis meer kan vormen voor de beoordeling (…), moet voor een wel te begrijpen vertaling worden gezorgd.”(67)
De rechter komt ook in aanraking met de kwaliteit van de vertaling als voorwerp van het materiële geding (bijvoorbeeld een contractuele aansprakelijkheidsvordering over de kwaliteit van een vertaling, of een geding over een subsidieverlening voor een vertaling). U raadt het al. In de achtste en laatste aflevering komt u als vertaler zelf voor de rechter. U komt midden in een auteursrechtelijk conflict terecht en bovendien duikt er een probleem met uw contractuele aansprakelijkheid op. Doet u nog mee?
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 1: Fields & co
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 2: vertaalkwaliteit in de gerechtelijke wereld
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 3: stroomopwaartse vertaalkwaliteit
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 4: stroomafwaartse vertaalkwaliteit
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 5: de rechter en de kwaliteit van tolkprestaties
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 6: de rechter en de vertaalkwaliteit van stavingsstukken
Aflevering 7
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 8: de rechter en de vertaalkwaliteit als voorwerp van het materiële geding
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - conclusies
(54) Supreme Court of Appeal (Zuid-Afrika) 8 mei 2009, Jacobs v Baumann NO (126/08) [2009] ZASCA 43.
(55) De rechters bedoelen hier in plaats van “Swiss German” wellicht “German of Switzerland” of “German of the Swiss courts”. Het zou mij inderdaad ten zeerste verbazen dat de betrokken beslissingen in het Zwitsers Duits zouden geschreven zijn. De Zwitserse overheid gebruikt – zeker in geschreven documenten – het Hochdeutsch.
(56) Hof van Cassatie (Frankrijk) 2 september 1997, nr. 97-83256.
(57) Hof van Cassatie (Italië) 24 oktober 2013, Penale Sent. Sez. 6, nr. 43802, Anno 2013: “(…) [L]a cattiva qualità della traduzione in italiano degli atti della AG rumena (...) comporta qualche difficoltà di lettura che, comunque, non impedisce du individuare con certezza il contenuto della decisione anche quanto alla misura della pena.”
(58) Hof van Cassatie (Frankrijk) 26 juli 1993, nr. 93-82390.
(59) Hof van Cassatie (Frankrijk) 5 oktober 2016, nr. 16-84681.
(60) Niet alleen een probleem met de vertaalkwaliteit, maar ook het vertalen op zich wordt met het tijdsaspect in verband gebracht. Zo heeft de vertaalproblematiek in de zaak De Clerck/België (EHRM 25 september 2007, nr. 34316/02, De Clerck/België) in werkelijkheid tot een verlenging van de procedure geleid. Een beschuldigde vroeg de vertaling van de belangrijkste documenten van het strafdossier in het Armeens of Arabisch. In de analyse in rechte wordt de vertaling niet met zoveel woorden een barrière genoemd voor de redelijke termijn waarbinnen de procedure moet afgehandeld moet worden. Uiteindelijk wordt in de zaak wel tot de schending van artikel 6.1 EVRM besloten. Ook in de Europese Richtlijn voor slachtoffers stelt overweging 36 dat het feit dat het slachtoffer geen wijdverspreide taal spreekt als zodanig geen reden mag zijn om te beslissen dat vertolking of vertaling tot een onredelijke verlenging van de strafprocedure zou leiden. In artikel 7.8 van die Richtlijn voor slachtoffers staat te lezen dat de vertolking en vertaling niet tot een onredelijke verlenging van de strafprocedure mogen leiden.
(61) Hoge Raad (Nederland), Conclusie 3 september 2013, nrs. 13/01062 en 13/01063.
(62) Rechtbank Amsterdam (Nederland) 22 oktober 2002, nr. 13/129199-97.
(63) Zie een Turks-Belgische betekening in mijn bezit (van een Turks verzoek tot echtscheiding) van 24 maart 2014 die volgens het Verdrag van Den Haag 1965 aan een Nederlandstalige vrouw met Belgische nationaliteit werd overgemaakt.
(64) Zie diezelfde Turks-Belgische betekening uit voorgaande voetnoot.
(65) Politierechtbank Dordrecht (Nederland) 3 augustus 2010, nr. 11/710702-10. Voor een commentaar zie I. BAMBUST, “Een Russische Google-roulette”, Filter 2017, week 11, http://www.tijdschrift-filter.nl/webfilter/vrijdag-vertaaldag/2017/week-11-isabelle-bambust.aspx.
(66) Oberlandesgericht Nürnberg (Duitsland) 15 februari 2005, 4 VA 72/05; zie ook S. WILSKE en C. KRAPFL, “Zur Qualität von Übersetzungen bei Zustellung ausländischer gerichtlicher Schriftstücke”, IPRax 2006, nr. 1, 10-13.
(67) Hoge Raad (Nederland), Conclusie 29 maart 2016, nr. 15/05746.