De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Een spannend feuilleton in acht afleveringen van de hand van Isabelle Bambust.
De vorige aflevering speelde zich af in de rechtbank, waar bleek dat vertaalkwaliteit binnen de rechtbank niet hetzelfde is als buiten de rechtbank.
In deze derde aflevering ontdekt u dat er stroomopwaartse vertaalkwaliteit bestaat, in de vierde stroomafwaartse. Peddelt u mee?
Gent, Isabelle Bambust - Stroomopwaartse vertaalkwaliteit is kwaliteit op een abstract vormelijk niveau: een vertaling is kwaliteitsvol als ze voldoet aan voorgeschreven kwaliteitsvereisten ten aanzien van de vertalers en tolken, aan verplichte inschrijvingen in registers, aan voor te leggen diploma’s.
Moet de vertaler een kwaliteitslabel hebben?
Eerst en vooral is er de vraag of de gerechtstolk of de gerechtsvertaler een kwaliteitslabel moet hebben dat de vertaalkwaliteit automatisch garandeert. Het gaat hier dus om een transcendente benadering van de vertaalkwaliteit (zie aflevering 1), waarbij de naleving van een kwaliteitsnorm voor een kwaliteitsvolle vertaling moet zorgen.
Een internationale wirwar van kwaliteiten
In de internationale regelgeving zijn er verschillende mogelijke kwaliteiten.
Soms wordt de term “officiële vertaler” gebruikt. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de verklaring van Italië over de Europese bewijsverordening. De officiële vertaler moet de vertaling eensluidend verklaren.
Een andere keer gaat het over een “beëdigd vertaler”, bijvoorbeeld in artikel 10 van het Verdrag van Den Haag van 1 maart 1954, artikel 4 van het Verdrag van 17 maart 1970, en artikel 19 van de Overeenkomst met Tunesië van 1989.
Soms wordt er gesproken over een vertaling “gemaakt door een daartoe bevoegd persoon” – zie daarover bijvoorbeeld artikel 27 van de Overeenkomst met Marokko van 1981.
Het kan ook gaan om een “vertaling (...) voor echt verklaard hetzij door een diplomatiek of consulair ambtenaar, hetzij door een beëdigd vertaler, hetzij door elke andere persoon hiertoe bevoegd in een der twee Staten” – zie artikel 6.2. van de Overeenkomst met Roemenië van 1975.
Of nog: een vertaling die wordt “gewaarmerkt door degene die in een van de lidstaten daartoe gemachtigd is” – zie artikel 55.2 van de Verordening Brussel I en artikel 38.2 van de verordening 2201/2003 …
De Europese Betekeningsverordening
De Betekeningsverordening is van toepassing op de grensoverschrijdende mededeling van documenten in burgerlijke zaken en handelszaken. De verordening zegt niets over de kwaliteit van de vertaling. De meeste lidstaten verlangen wel een gewaarmerkte vertaling.(17)
Doch, in Portugal kan een gerechtelijk document in burgerlijke zaken zelfs door de verzoekende partij worden vertaald. Alleen wanneer er twijfel omtrent de vertaling rijst, kan de rechter de verzoeker om een authentiserende regularisatie vragen.(18) Hier is dus geen sprake van een initiële transcendente voorwaarde. Maatstaven komen pas aan de orde wanneer er door middel van een productbenadering onzekerheid rond de vertaling ontstaat.
In Engeland is er met betrekking tot vertalingen in burgerlijke zaken geen algemene transcendente voorwaarde, maar wel een soort van transcendent proces à la carte. Inderdaad, “(…) a translation needs not to be certified by an authorised translation: “Every translation filed (…) must be accompanied by a statement by the person making it that it is a correct translation, and the statement must include that person’s name, address and qualifications for making the translation.”(…).”(19)
In Denemarken, Finland en Duitsland is de gewoonlijk vereiste beëdigde vertaling marchandeerbaar in de zin dat partijen er gedurende de procedure contractueel van kunnen afwijken.(20)
Hoe zit het in België?
De Belgische Wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken en de Europese Richtlijn 2010/64 betreffende het recht op vertolking en vertaling in strafprocedures vermelden niet altijd uitdrukkelijk of het om een beëdigd vertaler of om een beëdigd tolk moet gaan.
Dat is op zich niet zo erg, want het Belgische moederdocument in verband met de kwaliteit van vertaling is nu de Wet van 10 april 2014.(21) Deze wet pakt in de titel al uit met de bewoordingen “beëdigd vertalers, tolken en vertalers-tolken”.
In deze wet zijn er twee essentiële bepalingen.
Volgens artikel 20 mogen vertaal- of tolkwerkzaamheden bij wet uitsluitend worden toevertrouwd aan beëdigd vertalers, tolken of vertalers-tolken (die in het nationaal register staan).
Artikel 27 bepaalt hierop een uitzondering in spoedeisende gevallen, of wanneer er geen tolk, vertaler of vertaler-tolk beschikbaar is voor de betrokken taal, of wanneer het nationaal register, gelet op de zeldzaamheid van de taal, geen vertaler, tolk of vertaler-tolk bevat die beschikt over de vereiste kennis van de betrokken taal.
Taalbijstand door de sociale dienst in Nederland
In een Nederlandse zaak van 23 juni 2015(22) moet een sociaal-rechercheur bij een persoon thuis vaststellingen gaan doen. Het Nederlands van de sociaal-rechercheur komt in confrontatie met het Turks van de bezochte persoon. Er komt geen tolk tussen. De sociaal-rechercheur krijgt wel taalbijstand van een medewerker van de Amsterdamse sociale dienst (de Dienst Werk en Inkomen, DWI).
De bezochte persoon (hierna: de appellant) betwist de in het Nederlands opgestelde verslagen.
De Centrale Raad van Beroep baseert zich echter op het volgende:
“In het in het Nederlands opgemaakte verslag van de door appellant afgelegde verklaring is opgetekend dat appellant ermee heeft ingestemd dat de aanwezige collega van de handhavingsspecialist, waar nodig, voor vertaling zorgt. Uit de verklaring blijkt niet dat appellant op enig moment gedurende het verhoor op zijn instemming is teruggekomen of anderszins twijfel heeft uitgesproken over het vertalen door de medewerker van DWI (…). Appellant heeft het verslag van de verklaring bovendien per bladzijde ondertekend. Ook is op iedere bladzijde het vakje op de verklaring aangekruist waarachter het volgende is vermeld: “Ik heb kennis genomen van en begrijp bovenstaande verklaring zoals ik deze heb afgelegd. De inhoud van de geschreven verklaring komt overeen met hetgeen ik mondeling heb verklaard.” Daarbij heeft appellant geen voorbehoud gemaakt ten aanzien van de vertaling in het Nederlands van zijn mondelinge verklaring voor zover hij deze in het Turks heeft afgelegd.”
De Centrale Raad van Beroep opteert in deze zaak voor een transcendente benadering van (de controle van) de vertaalkwaliteit: de medewerker van de sociale dienst beheerst het Turks, bijgevolg is hij een goede tolk. Dit is volgens mij een problematische benadering. Een productbenadering van (de controle van) de vertaalkwaliteit zou beter zijn, maar deze is onmogelijk omdat er geen sporen zijn van de brontekst, dus van het eventuele Turkse taalgegeven.
Bijstand van een niet-ingeschreven Franse tolk
In een arrest van het Franse Hof van Cassatie van 8 juni 2016(23) is er sprake van een bezwaar in verband met de dringende aanstelling van een tolk Russisch-Frans. De uit te leveren partij is niet tevreden met het feit dat in de processtukken de tolk enkel bij naam wordt vermeld en dat er geen volledige burgerlijke stand van de tolk wordt weergegeven, zodat de partij zich zou kunnen vergewissen van de kwaliteit van de tolk. Het gevolg is dat de advocaat van de partij de tolk alleen maar kan terugvinden via internet. Er wordt ook opgeworpen dat de betrokken tolk niet voorkomt op een lijst van tolken.
Het Hof van Cassatie aanvaardt de beslissing van de Chambre de l’Instruction de la Cour d"Appel (onderzoeksgerecht bij het hof van beroep).
De Chambre de l’Instruction verwijst naar het Franse strafprocesrecht, dat in geval van noodzakelijkheid toelaat dat een meerderjarige vertaler-tolk wordt aangeduid die niet op een gerechtelijke lijst staat voor zover hij geen onderzoeker, rechter, griffier, partij of getuige in het dossier is, en als hij de eed heeft afgelegd. Aan al deze voorwaarden werd in het voorliggende dossier voldaan.
Het onderzoeksgerecht merkt ook op dat een eenvoudige opzoeking in de gouden gids of op internet (door de naam van de vertaler en zijn hoedanigheid van vertaler in te geven) “fait immédiatement apparaître l’existence et la présence à Nice d"un Thierry Z..., demeurant 12 corniche André A..., et exerçant une activité d"interprète depuis le 1er février 2011.”
Van gebrek aan neutraliteit tot weigering van herinschrijving
Mooi om te ontdekken is dat een stroomafwaartse controle van de vertaalkwaliteit, door te kijken naar de concrete kwaliteit van de vertaling, gevolgen kan hebben voor de stroomopwaartse kwaliteitscontrole, met name voor de inschrijving in een officieel register. Een vaststelling van concrete wankwaliteit van een vertaling kan leiden tot een weigering van herinschrijving in de officiële registers. Dit is het geval in een Franse cassatiezaak van 13 mei 2015.(24)
Een tolk-vertaler in de Roemeense en Hongaarse talen vraagt een herinschrijving op de lijst van gerechtsdeskundigen. Dit verzoek wordt geweigerd op basis van een verslag van een politiecommissaris. Daaruit blijkt dat verschillende ondervragers bij onderzoeken hebben geconstateerd dat de betrokken tolk-vertaler “fait preuve d’un manque flagrant de neutralité lors des auditions de personnes roumaines placées en garde à vue et prend systématiquement fait et cause pour elles, en distordant la vérité ou en ne retranscrivant pas précisément les paroles des deux parties et en orientant les auditions pour que les enquêteurs soient obligés de poser certaines questions, qu’ainsi en procédant à des traductions orales inexactes et donc de qualité insuffisante, Mme X... ne respecte pas les dispositions légales et réglementaires s’imposant aux experts de justice.”
Van misbruik van de beëdigde titel tot weigering van herinschrijving
Ook misbruik van een beëdigde titel kan leiden tot een weigering van een verzoek tot herinschrijving op de lijst van gerechtsdeskundigen. Dit is het geval in een Franse cassatierechtspraak over een beëdigd expert die was ingeschreven als tolk in het Tamil en zijn hoedanigheid van beëdigd expert heeft misbruikt bij de vertaling van een officieel document in het Engels.(25)
In aflevering 4 gaan we stroomafwaarts … zeilt u nog mee?
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 1: Fields & co
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 2: vertaalkwaliteit in de gerechtelijke wereld
Aflevering 3
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 4: stroomafwaartse vertaalkwaliteit
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 5: de rechter en de kwaliteit van tolkprestaties
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 6: de rechter en de vertaalkwaliteit van stavingsstukken
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 7: de rechter en vertaalde verzoeken, oproepingen en beslissingen
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 8: de rechter en de vertaalkwaliteit als voorwerp van het materiële geding
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - conclusies
(17) Zie punt 15.3 van de enquête JUST/2014/JCOO/PR/CIVI/0049 over de betekening en kennisgeving van gerechtelijke en buitengerechtelijke documenten in burgerlijke zaken en handelszaken in uw land, https://euservicestudy2015.wordpress.com: “Indien een vertaling in een toegestane taal is vereist, moet dit worden gecertifieerd, gelegaliseerd door een beëdigde vertaler?” en “Study on the service of documents – Comparative legal analysis of the relevant laws and practices of the Member States”, Final Report, N° JUST/2014/JCOO/PR/CIVI/0049, 5 oktober 2016, 243: “A majority of Member States would require a certified translation to be used, despite the fact that the Regulation on service of documents does not expressly require a certified translation.”
(18) “Study on the service of documents – Comparative legal analysis of the relevant laws and practices of the Member States”, Final Report, N° JUST/2014/JCOO/PR/CIVI/0049, 5 oktober 2016, 243.
(19) “Study on the service of documents – Comparative legal analysis of the relevant laws and practices of the Member States”, Final Report, N° JUST/2014/JCOO/PR/CIVI/0049, 5 oktober 2016, 243.
(20) “Study on the service of documents – Comparative legal analysis of the relevant laws and practices of the Member States”, Final Report, N° JUST/2014/JCOO/PR/CIVI/0049, 5 oktober 2016, 243.
(21) Wet 10 april 2014 tot wijziging van verschillende bepalingen met het oog op de oprichting van een nationaal register voor gerechtsdeskundigen en tot oprichting van een nationaal register voor beëdigd vertalers, tolken en vertalers-tolken (Belgisch Staatsblad, 19 december 2014).
(22) Centrale Raad van Beroep (Nederland) 23 juni 2015, nr. 14-2814 WWB.
(23) Hof van Cassatie (Frankrijk) 8 juni 2016, nr. 16-81756.
(24) Hof van Cassatie (Frankrijk) 13 mei 2015, nr. 15-60009.
(25) Hof van Cassatie (Frankrijk) 26 juni 2008, nr. 08-10424: “Attendu que M. X... fait grief à la décision de ne pas prendre en compte son expérience et de commettre une erreur manifeste d’appréciation en considérant comme un manquement le fait d’avoir usé du titre de traducteur et de s’être prévalu de sa qualité d’expert assermenté lors de la traduction d’un document officiel vers la langue anglaise, alors qu’il était inscrit sur la liste des experts comme interprète en langue tamoule; Mais attendu que c’est sans commettre d’erreur manifeste d’appréciation que l’assemblée générale de la cour d’appel a, sans apprécier l’expérience de M. X..., refusé son inscription, en retenant que celui-ci, en faisant un usage abusif du titre qui lui avait été conféré, avait manqué aux obligations qui résultent du statut des experts fixé par la loi du 29 juin 1971.”