De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Een spannend feuilleton in acht afleveringen van de hand van Isabelle Bambust.
In de eerste aflevering maakte u kennis met de hoofdrolspelers Fields & co en werd u al meteen geconfronteerd met verschillende opvattingen over vertaalkwaliteit.
De tweede aflevering speelt zich af in de rechtbank. Hier blijkt vertaalkwaliteit niet hetzelfde te zijn als buiten de rechtbank.
Gent, Isabelle Bambust – Welkom in de rechtbank. Hier wordt een bijzondere taal gesproken en geschreven: de taal van het recht oftewel de rechtstaal.
Een bijzondere rechtstaal
De rechtstaal is om diverse redenen bijzonder.
Een eerste bijzonderheid is het juridisch jargon. Een gevolg is dat ook de juridisch vertaler geconfronteerd wordt met juridische termen en vraagstukken op het vlak van juridisch jargon. Rolf Schütze wijst bijvoorbeeld op het probleem van de onvertaalbaarheid van bepaalde juridische termen.(11)
Verder kent de rechtstaal een bijzondere manier van argumenteren. De taal is vaak hoogdravend en niet wars van purple prose(12). Soms is de rechtstaal ook onduidelijk, onklaar, onhelder, onverstaanbaar. Hoe ga je daar als gerechtsvertaler mee om?
Ook bijzonder is dat de rechtstaal te maken kan krijgen met onderscheiden rechtssystemen. In dat geval kan vertalen volgens de zogenaamde rechtsvergelijkende methode een kwaliteitsvollere vertaling opleveren.(13)
De gerechtsvertaler moet via zijn vertaling ook inzicht geven in de onderscheiden rechtssystemen waarin origineel en vertaling tot stand zijn gekomen. Dit betekent dat hij af en toe in zijn vertaling moet uitleggen wat een term (bv. de term beslag) in het rechtssysteem van het origineel precies betekent.
Het recht vertaalt ook zelf
Ook bijzonder is dat men kan zeggen dat het recht ook zelf vertaalt. Het vertaalt belangen, claims, klachten, waarden in juridische termen, in rechtstaal. Zo beschouwd zijn juristen dus ook een beetje vertalers. Of zoals François Ost het verwoordt: "J’ai la faiblesse de croire que le droit lui-même est un discours traductif des intérêts, prétentions, plaintes, valeurs des différents groupes qui cohabitent et parfois s’affrontent dans la société. Le juriste est donc par métier un traducteur."(14)
Een apart beleid
Een andere bijzonderheid die bij rechtstaal en dus ook bij juridisch vertalen komt kijken, is het gevoerde beleid ten aanzien van taal en vertalen. Het taal- en vertaalbeleid (language policy) kan verschillen van instelling tot instelling. Taal- en vertaalbeleid worden beïnvloed door onder meer cultuuraspecten, budgettaire mogelijkheden, taalpolitiek in het algemeen.
Het is belangrijk te beseffen dat "[i]n the space of language policy, translation and translation principles are not the same as in the translation space. In terms of language policy, translation involves nationality, culture, background, international commitments, time, money and politics in general. All these factors influence the translation debate and also the translation policy of national and international institutions."(15)
Vertaalkwaliteit "en amont" en "en aval"
We kunnen dus gemakkelijk zeggen dat de rechtstaal bijzonder is. Een logisch gevolg is dat er rekening moet worden gehouden met deze bijzonderheden, zowel bij het vertalen als bij de kwaliteitscontrole op het vertaalwerk.
Ik maak een onderscheid tussen wat ik vertaalkwaliteit "en amont" of stroomopwaartse vertaalkwaliteit noem, en vertaalkwaliteit "en aval" of stroomafwaartse vertaalkwaliteit.
Onder de stroomopwaartse vertaalkwaliteit versta ik de kwaliteit op een abstract vormelijk niveau: de vertaling is kwaliteitsvol als ze voldoet aan vooraf voorgeschreven kwaliteitsvereisten ten aanzien van de vertalers en tolken, aan verplichte inschrijvingen in registers(16), aan voor te leggen diploma’s.
Bij stroomafwaartse vertaalkwaliteit wordt gekeken naar de concrete kwaliteit van de vertaling.
In de derde aflevering gaan we stroomopwaarts… Peddelt u nog mee?
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 1: Fields & co
Aflevering 2
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 3: stroomopwaartse vertaalkwaliteit
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 4: stroomafwaartse vertaalkwaliteit
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 5: de rechter en de kwaliteit van tolkprestaties
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 6: de rechter en de vertaalkwaliteit van stavingsstukken
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 7: de rechter en vertaalde verzoeken, oproepingen en beslissingen
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - aflevering 8: de rechter en de vertaalkwaliteit als voorwerp van het materiële geding
De rechter en de kwaliteit van de vertaling. Feuilleton - conclusies
(11) R. SCHÜTZE, “Übersetzungen im europäischen und internationalen Zivilprozessrecht – Probleme der Zustellung”, RIW 2006, 353-354.
(12) Purple prose is de Engelstalige uitdrukking voor te bloemrijk taalgebruik.
(13) Over de rechtsvergelijkende methode gehanteerd door het HvJEU bij het vertalen van Europese en nationale wetgeving zie M. KÜNNECKE, “Translation in the EU: Language and law in the EU’s judicial labyrinth”, MJ 2013, 243-260.
(14) A. ARNOULD, “François Ost: Génie du 21ème siècle” (interview met François Ost), Horizons Saint-Michel 2011, nr. 79, 2.
(15) M. GARRE, Human Rights in Translation, Kopenhagen, Handelshøjskolens Forlag, 1999, 2-5, en 217-221, in het bijzonder 220.
(16) Zoals in de Europese Richtlijn 2010/64 betreffende het recht op vertolking en vertaling in strafprocedures. Het doel van die nationale registers is volgens CAPDEPON en ROUSSEAU het vermijden van een praktijk die zij « traduction sauvage » noemen en “qui consistait – au mieux – à confier l’interprétation à une autorité policière maîtrisant la langue du mis en cause ou – au pire – à s’adresser à ce dernier dans un français simpliste pour tenter de lui faire comprendre le sens et la portée de l’accusation ou d’une décision de justice.” – zie Y. CAPDEDON en F. ROUSSEAU, “La légitimité du droit de punir face au multilinguisme et à la liberté de circulation des personnes au sein de l’Union européenne”, R.A.E-L.E.A. 2016, nr. 3, 398-399.