Het arsenaal aan taaloplossingen waaruit taalprofessionals kunnen putten om toegankelijkheidsproblemen op te lossen wordt nog steeds groter. De oplossingen worden steeds creatiever en innovatiever, en kunnen vaak ook op verschillende manieren worden aangeboden.
De oplossing kan bijvoorbeeld een geheel nieuw product zijn, dat op zichzelf staat. Of het kan een optie zijn bij een bestaand product. Of de taaloplossing kan helemaal geïntegreerd worden in het originele product. De laatste aanpak houdt al vanaf het begin rekening met toegankelijkheid en voorkomt dus het probleem in de plaats van het te ‘genezen’.
Een andere ervaring dan de ‘gewone’ gebruikers
Een afzonderlijk taalproduct of een aparte taaldienst kan een oplossing voor beperkte toegankelijkheid zijn. Een dovenschool of een puur auditieve videogame zijn voorbeelden van zulke oplossingen. Deze oplossingen zijn waardevol, maar ze duwen de gebruiker op een soort extra spoor, weg van de ‘gewone’ gebruikers’.
Een extra laag
Aanbieders van taaloplossingen voor toegankelijkheid gaan steeds vaker voor een inclusieve aanpak. Zo willen ze de gebruikers van taaloplossingen hetzelfde laten beleven als de ‘gewone’ gebruiker. Als een blinde gebruiker bijvoorbeeld meegaat op een gegidst museumbezoek, kan hij via een audioguide een bijkomende beschrijving van de kunstwerken te horen krijgen. Deze taaloplossing is een aanvulling op wat de gids zegt. Het is een extra laag, die over een bestaande dienst wordt gelegd.
Om een goede inclusieve taaloplossing te kunnen ontwikkelen, is feedback van de gebruiker cruciaal. De taalprofessional die het script voor de audioguide schrijft, doet er goed aan de blinde of slechtziende gebruiker in een zo vroeg mogelijk stadium om input en feedback te vragen. Een bètatest net voor het product op de markt komt, is nuttig, maar een alfatest in een vroeg stadium levert gegarandeerd een nog beter product op.
Geïntegreerde taaloplossingen
Er kan echter nog inclusiever gewerkt worden. In plaats van bestaande toegankelijkheidsproblemen op te lossen, kan de taalprofessional proberen deze al te voorspellen voordat een product of dienst af is. Zo kan de taaloplossing al in het product zelf geïntegreerd worden.
We gaan terug naar de tentoonstelling. Als de aanbieder van de taaloplossing en de blinde gebruiker al van bij het ontwerp van de tentoonstelling met de curator kunnen overleggen, kunnen zij daar al aangeven waar zich eventueel problemen kunnen voordoen. Zo kan het een optie zijn dat de persoon die de groep gidst in zijn uitleg over een beeldhouwwerk telkens ook een visuele beschrijving van dat beeld zelf verweeft. Dan is de taaloplossing intrinsiek aan het product, en is het geen optioneel extraatje meer.
Geïntegreerde producties
Een nog verregaandere vorm van inclusie is wanneer de gebruiker medeproducent wordt. Dit soort samenwerkingen leidt tot totaal geïntegreerde taaloplossingen. Je krijgt feedback vanaf moment nul en als taalprofessional leer je de gebruiker en diens noden nog beter kennen.
Er zijn nog maar weinig echt geïntegreerde producties, maar ik zet er graag twee in de kijker.
Extraordinary bodies
Een zeer interessante aanpak vinden we in de circusvoorstellingen van Extraordinary Bodies. Dit is een samenwerking tussen de Britse gezelschappen Cirque Bijou en Diverse City. Extraordinary Bodies trekt in het Verenigd Koninkrijk rond met voorstellingen die toegankelijk zijn voor iedereen.
Extraordinary Bodies brengt heel diverse artiesten samen. Sommigen missen een arm of een been, anderen zijn (gedeeltelijk) doof, of zien niet alles. De artiesten bundelen hun talenten om een geïntegreerde voorstelling te maken, waarbij vanaf het begin rekening wordt gehouden met toegankelijkheid, zowel op fysiek als op cognitief vlak.
Een concreet voorbeeld van een toegankelijke voorstelling is Weighting. Al van bij de eerste repetities van deze voorstelling deed men een beroep op David Ellington. David is zelf doof en leerde Britse gebarentaal (British Sign Language of BSL) aan de horende cast en crew. Ook BSL-tolk Kyra Pollit hielp bij dit leerproces. Bovendien zorgden David en Kyra ervoor dat in de voorstelling zelf een aantal zinnetjes in BSL voorkwamen, en dat de liedjes niet enkel gezongen werden, maar ook in BSL werden weergegeven.
Ook Jackie Beckford, die de voorstelling uiteindelijk live zou gaan tolken in naar BSL, werd al tijdens de repetities nauw betrokken bij de productie. Zo kon ze controleren of de vertaling naar BSL wel accuraat was, en kreeg ze rechtstreeks feedback van dove en slechthorende artiesten.
De aanpak van Extraordinary Bodies heeft duidelijk succes. Uit de reacties van het publiek blijkt dat de voorstelling met geïntegreerde BSL echt geapprecieerd wordt, en dat het dove en slechthorende publiek zich begrepen voelt.
De productie werd ook voorzien van audiodescriptie, een techniek waarbij een commentaarstem vertelt wat er visueel gebeurt op de scène. Hierover waren de commentaren iets minder lovend. De audiobeschrijver was dan ook minder betrokken bij de repetities. Karina Jones, een van de drijvende krachten achter het project, geeft aan dat ze nu naar mogelijkheden kijken om ook de audiobeschrijver zo nauw mogelijk bij het productieproces te betrekken.
Open Arts
Een ander initiatief dat verregaand inclusief is, is Open Arts. Ook dit gezelschap creëert allerlei artistieke voorstellingen en activiteiten van en voor iedereen.
We lichten de dansvoorstellingen er even uit. Deze worden niet enkel voorzien van audiodescriptie, maar worden ook gemaakt door de gebruikers zelf: vele van de dansers zijn blind of slechtziend. Helen Hall, een van de choreografen, legt uit hoe ze te werk gaat. Ze staat niet als een traditionele dansleerkracht vooraan. Ze neemt de dansers bij de hand, toont ze de choreografie met behulp van hun eigen lichaam, of beschrijft in detail hoe de beweging gaat. Het contact met de blinde en slechtziende gebruikers helpt ook de taalprofessional die de audiodescriptie verzorgt. Zo maken ze samen een voorstelling van iedereen, voor iedereen.
Overzicht van de artikels
De t(aal) van toegankelijkheid
Het belang van toegankelijkheid
Toegankelijkheid beantwoordt aan diverse noden
Geïntegreerde taaloplossingen: inclusieve aanpak loont
De toegankelijkheidsprofessional
De taaloplossingen van de toegankelijkheidsprofessional
Toegankelijkheid is business