Hoe belangrijk is toegankelijkheid nu eigenlijk? Is het een recht? En hoe voelt het eigenlijk om ergens geen toegang te krijgen?
Toegankelijkheid zoekt ervaring
Het belang van toegankelijkheid wordt vaak onderschat. Het is immers moeilijk om erover na te denken als je zelf tot alles toegang hebt. Hoe weet je bijvoorbeeld hoe belangrijk braille voor een blinde is, als je zelf alles kan zien?
Verplaats je in de schoenen van je doelgroep
De eerste stap naar de oplossing van een probleem is altijd de analyse van het probleem. Een goede manier om een probleem te doorgronden, is het eens zelf te ervaren. Dat geldt ook voor toegankelijkheidsproblemen.
Een paar jaar geleden liep er bij Kind en Gezin een tentoonstelling waarin je je in de schoenen van een peuter verplaatste. Je wandelde rond in een huis waarin alle meubelen zo groot waren dat je je zelf een peuter voelde. Zo konden volwassenen eens ervaren hoe hun kinderen de wereld zien, en welke obstakels zij moeten overwinnen.
Luister naar de stilte, kijk in het duister
Hoe het is om blind of slechtziend te zijn, kan je als ziende persoon ook zelf aan den lijve ervaren. Het muZIEum in Nijmegen (Nederland) biedt deze beleving aan. Je kan de stad verkennen onder begeleiding van een blinde of slechtziende gids, of kiezen voor een volledige donkerbeleving in het museum zelf. Het muZIEum is open voor iedereen, maar vooral voor wie met toegankelijkheid bezig is, lijkt het me een hele verrijking.
Ook blindenzorg Licht en Liefde (België) heeft een aanbod voor mensen die willen ervaren hoe het is om blind of slechtziend te zijn. Net zoals in het muZIEum kan je hier een rondleiding in het donker meevolgen met een blinde of slechtziende gids. Zo kan je ervaren op welke manier blinden en slechtzienden van kunst genieten.
Een vergelijkbaar aanbod om doofheid of slechthorendheid te ervaren kon ik niet vinden. Er bestaan wel heel wat websites over wat doofheid inhoudt, in welke vormen het voorkomt, en hoe er mee om te gaan. Bovendien geeft het Museum voor Dovenonderwijs in Sint-Michielsgestel (Nederland) een goed beeld van de evolutie in het dovenonderwijs.
Ontdek het nog eenvoudiger
Bovenstaande initiatieven zijn erg waardevol, maar het kan nog eenvoudiger. Om een toegankelijkheidsprobleem zelf te ervaren hoef je eigenlijk niet eens met een blinddoek of oordopjes rond te lopen. Ga eens naar een film in een taal waarvan je niets begrijpt, stap eens een supermarkt binnen waar alles staat aangeduid in een taal waarvan je zelfs de letters niet herkent, leef eens een weekje mee in een gezin dat een dialect spreekt waar jij kop noch staart aan krijgt.
Door zo’n ervaring krijg je een idee van hoe het is om met een toegankelijkheidsprobleem te moeten leven. Je zal manieren vinden om hindernissen te overwinnen. Maar je zal ook merken dat bepaalde hindernissen zonder een taaloplossing niet overwonnen kunnen worden.
Is toegankelijkheid een recht?
Zo beschouwd kan het haast niet anders dan dat toegankelijkheid een recht is. Maar staat dat ook ergens zo opgetekend? Ligt het wettelijk vast?
De basis
De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens stelt dat ieder lid van de gemeenschap recht heeft op “maatschappelijke zekerheid”, en zich moet kunnen beroepen op zijn “economische, sociale en culturele rechten”. (Artikel 22). Bovendien heeft iedereen “het recht om vrijelijk deel te nemen aan het culturele leven van de gemeenschap, om te genieten van kunst en om deel te hebben aan wetenschappelijke vooruitgang en de vruchten daarvan”. (Artikel 27)
De Verenigde Naties zetten het recht op toegankelijkheid in de verf
Bovenstaande Artikelen zijn algemeen, maar de Verenigde Naties geven er een concrete invulling aan voor mensen die toegankelijkheidsproblemen ervaren. In 2006 keurt de VN het Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap goed.
Het VN-verdrag geeft al vanaf de eerste alinea gedetailleerd weer waarom toegankelijkheid nodig is:
"De noodzaak erkennend van een toegankelijke fysieke, sociale, economische en culturele omgeving, de toegang tot gezondheidszorg, onderwijs en tot informatie en communicatie, teneinde personen met een handicap in staat te stellen alle mensenrechten en fundamentele vrijheden ten volle te genieten"
Wat opvalt, is de volledigheid en de brede context waarin toegankelijkheid gezien wordt. Deze visie wordt doorgetrokken in het hele verdrag. Bovendien vermeldt het VN-verdrag specifieke taaloplossingen, zoals braille en gebarentaal.
Ook de Europese Unie doet mee
In 2011 ratificeert de Europese Unie het VN-verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap. En een jaar voordien publiceerde ze al haar Europese “strategie voor personen met een handicap 2010-2020”.
De strategie van de EU beslaat een aantal actiedomeinen. Toegankelijkheid is een van die actiedomeinen. De Unie vindt toegankelijkheid “essentieel voor deelname aan de maatschappij” en stelt zich als doel om “de hindernissen weg te nemen die personen met een handicap ervaren”. Haar focus ligt hierbij op “infrastructuur, transport, informatie en communicatie, en diensten”.
De strategie spreekt over het recht om deel te nemen aan “alle aspecten van het sociale en economische leven”. Ook gaat er aandacht naar het recht op “vrij verkeer, om te kiezen waar en hoe ze leven, en op volledige toegang tot culturele, vrijetijds- en sportactiviteiten”.
De strategie is een begin, maar de Unie wil ze een meer bindend karakter geven. Ze probeert dat te bereiken via een Europese Toegankelijkheidsakte. Deze akte moet diensten en producten op een uniforme manier toegankelijk maken.
Op 2 december 2015 werd een concreet voorstel gedaan voor de Europese Toegankelijkheidsakte. Helaas bleek op 17 juni 2016 dat er nog geen akkoord werd bereikt.
België en Nederland wachten niet
Een uniform Europees beleid mag dan wel toekomstmuziek zijn, de Lage Landen zitten niet stil. In 2009 ratificeert België het VN-verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap en in 2016 doet Nederland hetzelfde. Bovendien wachten heel wat gewestelijke overheden en stadsbesturen niet op deze ratificatie om aan toegankelijkheid te werken.
In 2010 komt de Vlaamse regering met de Vlaamse verordening Toegankelijkheid. Deze richt zich voornamelijk op de fysieke toegankelijkheid van gebouwen, maar heeft toch ook aandacht voor hulpmiddelen voor mensen die doof, slechthorend, blind of slechtziend zijn.
Als we nog meer op lokaal niveau kijken, zien we dat ook stadsbesturen zich bezighouden met toegankelijkheid. Zo heeft de stad Gent al sinds 2008, dus van voor de ratificatie van het VN-verdrag, een toegankelijkheidsambtenaar. In Antwerpen is die er op dit moment niet, al heeft de Adviesraad voor personen met een handicap in 2011 wel het advies gegeven er een aan te stellen. Tot op heden is dit echter niet gebeurd.
Ook bij onze noorderburen willen ze van toegankelijkheid een voltijdse baan maken. Amsterdam heeft net als Gent een echte toegankelijkheidsambtenaar. En in andere in andere steden in Nederland doen werkgroepen hun uiterste best om via adviezen aan de stad een toegankelijkheidsambtenaar af te dwingen.
Overzicht van de artikels
De t(aal) van toegankelijkheid
Het belang van toegankelijkheid
Toegankelijkheid beantwoordt aan diverse noden
Geïntegreerde taaloplossingen: inclusieve aanpak loont
De toegankelijkheidsprofessional
De taaloplossingen van de toegankelijkheidsprofessional