Steeds vaker wordt een beroep gedaan op taalprofessionals om met gerichte taaloplossingen barrières weg te nemen voor mensen die niet alles zien, horen of waarnemen.
Wie zijn die taalprofessionals die zich specialiseren in toegankelijkheidsdiensten? Hoe word je een toegankelijkheidsprofessional? Wat moet je kennen? Wat moet je kunnen? Waar kun je het vak leren? Kortom, hoe ziet deze nieuwe professional eruit? Tijd voor een schets van het beroepsprofiel van de toegankelijkheidsprofessional.
Toegankelijkheid binnen de taalsector
Tijdens haar stage bij De Taalsector heeft Lore Van den Bossche letterlijk een beeld getekend van de taalsector. Het beeld geeft mooi de diversiteit van deze sector weer. Het laat zien hoe zijn verschillende segmenten aan elkaar hangen.
Wie vanuit het perspectief van toegankelijkheid naar Lores taalsector kijkt, vindt in elk segment kennis en innovaties die kunnen bijdragen aan meer toegankelijkheid. Zo kan kennis over hoe mensen lezen helpen bij het zoeken naar taaloplossingen voor wie daar moeilijkheden mee heeft. Vanuit de taal-en spraaktechnologie komt dan weer de ontwikkeling van apparaten die spraak in tekst omzetten. En het taalbeleid houdt zich meer en meer bezig met toegankelijkheid.
Tijd voor een nieuw beroepsprofiel?
Deze evolutie naar toegankelijkheid als een volwaardig vakgebied brengt een nieuw beroepsprofiel met zich mee: dat van de ‘toegankelijkheidsprofessional’.
De creatie van een beroepsprofiel zorgt in de eerste plaats voor duidelijkheid en herkenbaarheid. Mensen met een toegankelijkheidsprobleem weten zo gemakkelijker bij wie ze terecht kunnen, en hoeven niet alle individuele initiatieven af te gaan. Bovendien vergemakkelijkt het de professionele samenwerking. Heel wat taalprofessionals houden zich bezig met aspecten van toegankelijkheid, maar ze weten niet altijd welke oplossingen er al bestaan. Of ze missen soms kennis uit andere sectoren.
Wat moet de toegankelijkheidsprofessional kennen?
Kennis over hoe taal werkt
De basis voor iedereen die professioneel met taal bezig is, is kennis over hoe taal en communicatie werken. Hoe communiceer ik helder? Welke soort taal past in welke context? Hoe pas ik taal aan aan de gebruiker?
Technische kennis
De techniek staat niet stil. Als toegankelijkheidsprofessional moet je de relevante technische ontwikkelingen volgen. Zo hebben taal- en spraaktechnologie de toegankelijkheidsprofessional steeds meer nuttige tools te bieden. Tegenwoordig kan je op Google een gesproken zoekopdracht uitvoeren. En Media Distillery zorgt ervoor dat je ook gesproken tekst terugvindt op het internet.
Ook smartphones en tablets evolueren en bieden nuttige toepassingen. Android en Apple bieden bijvoorbeeld mogelijkheden om het contrast in te stellen, kleuren te veranderen, spraakcommando’s te geven enz. De toestellen van Apple kunnen zelfs met een brailleregel gebruikt worden.
Daarnaast zijn er ook heel wat nuttige applicaties op de markt. Via een applicatie van het Duitse Verbavoice kan je een beroep doen op een online tolk gebarentaal of ondertitelaar. De dienst wordt vaak bij lezingen of presentaties gebruikt. De spreker draagt een microfoon en de tolk of ondertitelaar werkt van thuis. De dove of slechthorende toeschouwer krijgt via de applicatie de tolk gebarentaal of ondertitels te zien.
Medische kennis
Bij heel wat toegankelijkheidsproblemen komen medisch aspecten kijken. Het is voor de toegankelijkheidsprofessional nuttig om daar inzicht in te hebben. Welke soorten doofheid bestaan er? Wat is kleurenblindheid nu juist? Hoe leest iemand met een concentratiestoornis? Het is voor de toegankelijkheidsprofessional ook belangrijk om op de hoogte te blijven van de innovaties in medische apparatuur, zoals hoorapparaten en cochleaire implantaten (CI) voor dove kinderen.
Kennis over de gebruiker
De gebruikers van taaloplossingen voor toegankelijkheid vormen geen homogene groep. De toegankelijkheidsprofessional moet dus goed weten welke groepen gebruikers er zijn, en welke specifieke noden zij hebben. Een volledig blinde gebruiker heeft heel andere noden dan een gebruiker met een concentratiestoornis. En ook een kind van vijf zal andere dingen willen dan een gepensioneerde.
Kennis over de markt
Toegankelijkheid is ook een markt. Nieuwe technieken vinden ingang, oude worden minder populair. De ene techniek is goedkoper dan de andere. Het is voor een toegankelijkheidsprofessional belangrijk te weten wat er allemaal bestaat, hoeveel het kost, en wat het goed doet op de markt.
Voor de komst van de computer waren brailleschrijfmachines bijvoorbeeld erg populair onder braillegebruikers. Zo moesten ze niet meer alles met de hand schrijven. Maar het digitale tijdperk heeft de machine in de meeste westerse landen naar de achtergrond geduwd. Nu lezen en schrijven braillegebruikers met behulp van een computer met brailleleesregel. Deze brailleleesregels zijn echter behoorlijk duur. Daarom is er in armere landen slechts een beperkte markt voor en moeten er misschien andere oplossingen bedacht worden.
Wat moet de toegankelijkheidsprofessional kunnen?
Openstaan voor je gebruikers
Een van de belangrijkste troeven van een toegankelijkheidsprofessional is dat hij zelf toegankelijk is. Toen ik mensen op straat vroeg waar ze aan dachten bij toegankelijkheid, spraken ze ook over een open persoonlijkheid, over vriendelijkheid, en over de mogelijkheid om zonder schroom vragen te stellen. De persoon waar mensen naartoe stappen met hun toegankelijkheidsprobleem moet dus in de eerste plaats sociaal vaardig zijn. Hij moet openstaan om te luisteren en moet ervoor zorgen dat mensen zich goed voelen bij de aangereikte oplossing.
Het probleem analyseren
Elk toegankelijkheidsprobleem is verschillend en vereist dus een andere aanpak. De juiste aanpak begint bij een goede analyse van het probleem. Waar zit het probleem van de gebruiker? Wat ziet of hoort die niet? Wat begrijpt die niet? Goed kunnen analyseren is een belangrijke vaardigheid voor de toegankelijkheidsprofessional.
Luisteren en kijken naar de gebruiker
Bij de analyse van het probleem komt ook de gebruiker in beeld. Een toegankelijkheidsprofessional moet kunnen luisteren naar de noden en wensen van die gebruiker. Maar hij moet ook zelf eens een kijkje nemen. Als blinde gebruikers aangeven dat een theaterstuk niet toegankelijk is voor hen, kan de toegankelijkheidsprofessional dat stuk bijvoorbeeld gaan bekijken met een blinde gebruiker. Zo kan hij zelf zien waar de noden liggen. Mensen kunnen namelijk niet altijd exact benoemen wat ze juist nodig hebben.
Haalbare oplossingen aanbieden
De toegankelijkheidsprofessional kent misschien heel wat taaloplossingen, maar de vraag is welke oplossing in een gegeven situatie de meest gepaste oplossing is. De noden en wensen van de gebruiker zijn belangrijk, maar de toegankelijkheidsprofessional moet ook rekening houden met de praktische haalbaarheid. Een bepaalde taaloplossing kan bijvoorbeeld te duur zijn, of te veel tijd in beslag nemen. Voor een dove die ad hoc toegang wil hebben tot een interessante gesprekspartner op een receptie is het misschien efficiënter dat hij gedurende een kwartiertje via een app een beroep kan doen op een afstandstolk Vlaamse Gebarentaal dan dat er een tolk helemaal van de andere kant van de stad moet komen gereden. Goed kunnen vergelijken tussen verschillende mogelijke oplossingen is een belangrijke vaardigheid.
Een netwerk uitbouwen
Toegankelijkheidsprofessionals die goed genetwerkt zijn, kunnen gemakkelijker geschikte (taal)oplossingen aanreiken. Wie een goed netwerk heeft, kan gebruikers gemakkelijker doorverwijzen naar een collega die een geschikte oplossing heeft. Bovendien blijft de genetwerkte toegankelijkheidsprofessional beter op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op het vlak van toegankelijkheid.
Zichzelf zichtbaar maken
Wie een dienst of product ontwikkelt, of een evenement organiseert, denkt meestal niet van bij het begin aan toegankelijkheid. Een autofabrikant neemt vanaf de eerste stappen een marketingspecialist en een informatiearchitect onder de arm. En als het goed gaat, wordt ook de vertaler al vroeg bij het productieproces betrokken. Dat zou ook voor de toegankelijkheidsprofessional moeten gelden. Een helder beroepsprofiel levert extra zichtbaarheid op, maar de toegankelijkheidsprofessional moet ook aan zijn eigen zichtbaarheid werken.
Ook specialisatie blijft belangrijk
Het is natuurlijk niet omdat het profiel van de toegankelijkheidsprofessional erg breed is, dat specialiseren niet meer belangrijk is. De toegankelijkheidsprofessional heeft baat bij een brede kennis en een breed gamma van vaardigheden, maar kan tegelijk een expert zijn in gebarentaal, braille of spraaktechnologie.
De opleiding toegankelijkheidsprofessional?
Vandaag kan je in Vlaanderen of Nederland geen opleiding ‘toegankelijkheidsprofessional’ volgen. Je kan je via een combinatie van academische opleidingen en privécursussen wel specialiseren in taaloplossingen voor toegankelijkheidsproblemen.
In Vlaanderen kan je aan de KU Leuven in Antwerpen een master in het vertalen in Vlaamse Gebarentaal behalen. De Universiteit Antwerpen biedt haar masterstudenten in het vertalen dan weer een cursus mediatoegankelijkheid aan.
In Nederland bestaat ook een opleiding gebarentaal: aan de Hogeschool Utrecht kan je kiezen of je tolk of docent wil worden. Aan dezelfde school kan je ook schrijftolk worden. En aan de Universiteit van Amsterdam kan je gebarentaalwetenschap studeren.
Op de privémarkt bestaan er ook een aantal initiatieven. Sinds dit jaar geeft Susanne Verberk (Nevero) onlinecursussen audiodescriptie. Hierbij leert ze mensen hoe ze de beelden bij een film, theatervoorstelling, museumbezoek, evenement enz. het best kunnen beschrijven voor een publiek dat blind of slechtziend is. Ook braille wordt meestal buiten de academische context aangeleerd. In Vlaanderen kan je hiervoor terecht bij de Brailleliga, in Nederland bij de onderwijsinstellingen Visio, Bartimeus, en Vereniging Onbeperkt Lezen.
Een Europees project
Een concreet project dat zich bezighoudt met de invulling van het nieuwe beroepsprofiel ‘toegankelijkheidsprofessional’ is het ACT-project. Dit Europese project wordt aangestuurd door de Catalaanse onderzoeksgroep TransMedia. Universiteit Antwerpen en het Gentse theatergezelschap NT Gent zijn de Belgische partners in dit project, dat met financiële steun van de Europese Unie gerealiseerd wordt.
Het ACT-project vertrekt vanuit de huidige situatie. Via enquêtes, interviews en discussies bestuderen de onderzoekers het huidige profiel van zowel gebruikers als producenten van taaloplossingen voor toegankelijkheid. Een belangrijk aspect hierbij is de opleiding en achtergrond van de taalprofessionals die vandaag de dag al taaloplossingen aanreiken. Dit is de fase waarin het project op dit moment zit.
Zodra de huidige situatie geëvalueerd is, zal het ACT-project zich richten op de kennis en vaardigheden van de toegankelijkheidsprofessional. De onderzoekers zullen dan nadenken over wat iemand met het profiel van een toegankelijkheidsprofessional zou moeten kennen en kunnen.
Het ACT-project denkt ook na over hoe toegankelijkheidsprofessionals op te leiden. Op grond van de resultaten van het onderzoek naar het profiel van de toegankelijkheidsprofessional zullen de ACT-onderzoekers een voorstel doen voor een academische opleiding tot toegankelijkheidsprofessional. Een eerste opleiding zal uitvoerig getest worden en eventuele aanpassingen zullen worden aangebracht. Uiteindelijk moet het project een uniform Europees kwaliteitslabel voor de opleiding van toegankelijkheidsprofessionals opleveren.
Overzicht van de artikels
De t(aal) van toegankelijkheid
Het belang van toegankelijkheid
Toegankelijkheid beantwoordt aan diverse noden
De taaloplossingen van de toegankelijkheidsprofessional
De toegankelijkheidsprofessional
De taaloplossingen van de toegankelijkheidsprofessional
Toegankelijkheid is business