Waar gaan de verkiezingen over? Toch niet over taal? Of toch?
Wat zien we als we door een taalbril naar de verkiezingsprogramma's kijken?
Silke Eloot ploos de programma's uit en zet de beloftes en standpunten over taal op een rijtje. Geen stemadvies, maar stof tot nadenken voor wie ook een stem voor taal wil uitbrengen.
Wie zegt wat?
In België vallen de Europese verkiezingen op 9 juni 2024 samen met de federale, gewest- en gemeenschapsverkiezingen. Is taal een thema in deze verkiezingscampagne? Neen. Maar de partijen zeggen wel van alles over taal in hun verkiezingsprogramma's. En dat is wel interessant. Zo interessant, dat jij er als taalprofessional in het stemhokje misschien wel rekening mee wil houden.
Wat zijn dan de taalgerelateerde thema's in de verkiezingsprogramma's? Welke partijen praten vooral over taal? Waarom eigenlijk? En natuurlijk, wat beloven ze, wat zijn hun strijdpunten als het over taal gaat?
Impact op je taalwerk
En waarom zou je dat allemaal willen weten? Omdat veel voorstellen, als ze na de verkiezingen ergens in een regeerakkoord raken en vervolgens in wetten worden omgezet, een echte impact kunnen hebben op de taalsector en op het werk van veel taalprofessionals: veel voorstellen zorgen voor meer - maar ook ander - taalwerk op de plank. De overheid is en blijft een belangrijke stakeholder van de taalsector, ook als die daar zelf weinig of geen besef van heeft. Geen paniek: we lezen in de partijprogramma's niets wat (onbewust) taalwerkvolumes zou kunnen vernietigen.
Tegelijkertijd wil je als taalprofessional niet enkel in termen van werkvolumes of omzet of louter in euro's over taal praten; sommige voorstellen roepen deontologische vragen op, andere zijn rechtsstatelijk simpelweg onmogelijk zonder voorafgaande staatshervorming of wijziging van Europese wetgeving.
Is taal van rechts?
Zoals Silke in haar artikel aangeeft, praat rechts veel meer over taal dan links. De verklaring is allicht dat rechts taal strak verbindt met culturele identiteit. Dat leidt ertoe dat over alle verkiezingsprogramma's heen NT2-onderwijs en de Nederlandse taal de belangrijkste taalthema's zijn.
Verder vind je het als taalprofessional misschien ook interessant vast te stellen dat over bepaalde taalthema's niet of nauwelijks standpunt wordt ingenomen. Over standaardtaal (op de publieke omroep) bijvoorbeeld. Of over laaggeletterdheid - een op de zeven volwassen Vlamingen kan niet goed genoeg lezen of schrijven om op een normale manier mee te kunnen in onze samenleving. Duits blijft onvermeld, met Frans win je tegenwoordig ook geen kiezers, zo lijken de partijhoofdkwartieren te denken, en meertaligheid is eigenlijk alleen in Brussel echt een thema. De tijd dat Europa een commissaris voor meertaligheid had, ligt alweer ver achter ons.
Taal als poortwachter
Plooit de Vlaamse politiek zich verder terug op de eigen taal in het eigen cultuurgebied, geschrokken van de PISA-resultaten en half vergetend dat de wereld daarbuiten (te beginnen met onze voornaamste exportmarkten) Duits, Frans, Engels en een hoop andere talen praat? Taal als bindmiddel, iedereen waarschijnlijk akkoord. Taal ook als poortwachter? Daar wil je als taalprofessional misschien toch eerst nog even over nadenken. Veel leesplezier met Silkes stof tot nadenken, en ... afspraak in het stemhokje!
Wil je graag reageren? Dat kan! Stuur je reactie naar
Gent, 5 juni 2024, Silke Eloot - Op zondag 9 juni 2024 vinden in Vlaanderen federale, Vlaamse en Europese verkiezingen plaats. Elke partij heeft haar strijdpunten en probeert de focus te leggen op wat zij belangrijk vindt. Maar wat zeggen de partijen eigenlijk over taal?
Algemeen overzicht
Onderstaande grafiek toont welke partijen in welke mate over taal en taalgerelateerde onderwerpen praten in hun programma .
Vooral aan de rechterzijde van het politieke spectrum krijgt taal aandacht.
N-VA (Nieuw-Vlaamse Alliantie) en Vlaams Belang beschouwen het Nederlands als een belangrijke drager van de Vlaamse culturele identiteit. Bijgevolg hebben die partijen het in hun programma vaker dan andere partijen over de rol, kennis en promotie van het Nederlands. Zo is N-VA de enige partij die het gebruik van Standaardnederlands bij de VRT vermeldt in haar programma. Voor N-VA moet de VRT de Vlaamse identiteit uitdragen en daar speelt standaardtaal een belangrijke rol in.
Sommige taalgerelateerde thema’s krijgen meer aandacht dan andere.
Migratie en onderwijs zijn prominente thema’s in de verkiezingscampagne. Dat zie je in de verkiezingsprogramma’s ook aan het aantal standpunten over NT2-onderwijs en taal op school.
NT2-onderwijs
NT2-onderwijs (Nederlands als tweede taal, Nederlands als niet-thuistaal, Nederlands voor anderstaligen, Nederlands als verbindende taal (N-VA)), verwijst naar lessen Nederlands voor anderstalige of meertalige volwassenen – ja, elk woord heeft een lading. NT2-onderwijs is het meest besproken taalthema in de partijprogramma’s en sommige voorstellen kunnen een aanzienlijke impact hebben op het NT2-onderwijs en de jobinhoud van de NT2-docent.
Meer cursisten naar NT2-les
Ten eerste zijn er standpunten die tot een groter aantal cursisten zouden leiden.
Zo zijn er partijen die het verplichte inburgeringstraject, waarvan NT2-lessen deel uitmaken, willen uitbreiden. Momenteel zijn arbeidsmigranten en EU-burgers die in Vlaanderen komen wonen niet verplicht NT2-les te volgen. Cd&v (Christen-Democratisch en Vlaams) is voorstander van een uitbreiding van het verplichte inburgeringstraject naar arbeidsmigranten en EU-burgers. Ook voor N-VA moet kennis van het Nederlands een voorwaarde worden voor een arbeidsvisum.
Bovendien willen N-VA en Vlaams Belang taalvereisten voor Franstalige Belgen die vanuit Brussel of Wallonië naar Vlaanderen verhuizen. Cd&v wil Franstalige Belgen aanmoedigen om lessen Nederlands te volgen, maar spreekt niet van een verplichting. Een verplichting zou overigens niet grondwettelijk zijn, zoals ook te lezen is in dit rapport van de Orde van Vlaamse Balies (pdf). Ook het voorstel van cd&v om EU-burgers te verplichten om een inburgeringstraject te volgen, druist in tegen EU-wetgeving.
Strengere taalvereisten
Ook een verstrenging van bestaande taalvereisten kan impact hebben op het NT2-werk.
Sommige partijen zijn voorstander van een verstrenging van de taalvereisten binnen het inburgeringstraject. Momenteel wordt van inburgeraars verwacht dat zij het taalniveau A2 behalen volgens het ERK (Europees Referentiekader). Cd&v en Vlaams Belang willen een verhoging naar niveau B1. Open Vld (Open Vlaamse Liberalen en Democraten) verwijst in zijn programma niet naar het ERK, maar zegt wel een hoger niveau Nederlands te verwachten van midden- en langgeschoolde nieuwkomers. Ook N-VA wil het niveau opkrikken naar B1, en wil op termijn zelfs naar niveau B2.
Taalkennis als voorwaarde voor andere rechten
Vlaams Belang en N-VA willen die strengere taalvereisten ook inzetten als voorwaarde voor toegang tot sociale voorzieningen zoals het Groeipakket, sociale zekerheid en sociale woningen. N-VA stelt ook voor om de schooltoeslag te koppelen aan de bereidheid van de ouders om Nederlands te leren. De Orde van Vlaamse Balies (pdf) wijst er echter op dat de rechten van de kinderen in het gedrang komen als zij gestraft worden voor het gedrag van hun ouders.
Vooruit wil het leefloon afschaffen voor wie nog geen drie jaar in België verblijft en dat vervangen door “integratiesteun”, een budget dat gelinkt wordt aan bepaalde voorwaarden, waaronder ook deelname aan NT2-lessen.
Groen en PVDA (Partij van de Arbeid) zijn tegen de koppeling van sociale voorzieningen aan taalvereisten. Ook cd&v wil niet dat het Groeipakket afhankelijk wordt van de kennis van het Nederlands van de ouders. PVDA vindt bovendien dat er geen taalvereisten moeten zijn voor het verwerven van de Belgische nationaliteit.
Een aantrekkelijker aanbod
Meer taalwerk komt er in theorie ook als het NT2-aanbod (nog) aantrekkelijker kan worden.
PVDA wil gratis taallessen voor asielzoekers en Vooruit is voor gratis lessen voor alle nieuwkomers tot en met niveau B1. Groen stelt een ruimer aanbod voor en cd&v wil lessen op maat van verschillende opleidingsniveaus.
Online les
Andere partijstandpunten hebben potentieel een grote impact op de inhoud van het werk van NT2-docenten.
Het merendeel van de partijen (Vlaams Belang, N-VA, Open Vld, cd&v en Vooruit) stelt namelijk voor dat het inburgeringstraject, en dus ook de cursus Nederlands, al begint voordat inburgeraars hun land van herkomst verlaten. De lessen zouden online kunnen plaatsvinden of ter plekke. Maar hebben NT2-docenten zin om (deels) over te stappen op online lesgeven? En welke impact zal dat hebben op de kwaliteit van de lessen?
Taalverwerving op de werkvloer
Impact op de aard van het NT2-werk komt er ten slotte ook van (pleidooien voor) meer leren op het werk.
Voor Open Vld, cd&v en Vooruit moet er meer geïnvesteerd worden in taalverwerving op de werkvloer. Die partijen willen dat er meer gebruik wordt gemaakt van de individuele beroepsopleiding met taalondersteuning (IBOT).
Verder wil Vooruit een versoepeling van de taalvereisten voor vacatures voor knelpuntberoepen.
Voor Open Vld en cd&v moeten arbeidsbemiddelingsdiensten (VDAB, Actiris, Forem) werken aan de andere kant van de taalgrens aanmoedigen. Franstalige Belgen die werken in Vlaanderen moeten via taalcoaching en -lessen meer kansen krijgen om hun Nederlands te oefenen op de werkvloer.
Taal op school
Ook over de rol van het Nederlands op de schoolbanken hebben de partijen heel wat te zeggen. Deze standpunten gaan over taal in het kleuteronderwijs, en het lager, middelbaar en hoger onderwijs.
Meer aandacht voor het Nederlands
N-VA, Vlaams Belang, Open Vld, Vooruit en cd&v benadrukken dat een goede kennis van het Nederlands de basis vormt voor alle andere schoolvakken. N-VA stelt voor dat de helft van de lesuren in het basisonderwijs naar wiskunde en Nederlands gaan. Ook Vooruit wil meer uren voor het vak Nederlands. Open Vld wil een “Vlaams plan voor Nederlands en wiskunde”, zonder te specificeren wat dat plan zou inhouden.
Voor cd&v moet er ook buiten de lessen Nederlands ingezet worden op taalvaardigheid, bijvoorbeeld door leerlingen meer te laten lezen en schrijven in andere vakken.
Voor Vooruit moet er een extra opleidingsdeel Nederlands komen in de lerarenopleiding, zodat ook de leerkrachten van andere vakken het Nederlands voldoende beheersen.
De KOALA-test
Momenteel leggen alle vijfjarige kleuters een verplichte KOALA-test af. De resultaten brengen in kaart welke kinderen extra taalondersteuning, zoals individuele begeleiding of een taalbadklas, nodig hebben. Cd&v stelt de vraag of het wel nuttig is dat elk kind de test moet afleggen en wil de test enkel verplicht maken voor kinderen van wie de leerkracht vermoedt dat ze een taalachterstand hebben. Vlaams Belang en N-VA willen een bindende test invoeren die klassenraden dan gebruiken om te bepalen of een kind taalvaardig genoeg is om naar het eerste leerjaar te gaan.
Zomerschool en taalbad
Voor kinderen die het Nederlands onvoldoende beheersen wil Vlaams Belang verplichte zomerscholen en taalbadklassen met bindende eindtoets inlassen.
Ook Vooruit, cd&v en N-VA zijn voorstander van meer zomerscholen waar kinderen hun Nederlands kunnen oefenen tijdens de vakantie, maar die partijen spreken niet van een verplichting.
N-VA wil ook verder investeren in taalbadklassen. Cd&v en PVDA willen meer inzetten op OKAN-klassen (onthaalklassen voor anderstalige kinderen). Taalbadklassen zijn bedoeld voor alle leerlingen met een taalachterstand en focussen enkel op taalverwerving, OKAN-klassen zijn bedoeld voor nieuwkomers en focussen op integratie en taalverwerving.
Andere talen
Hoewel er in de partijprogramma’s vooral standpunten over het Nederlands te vinden zijn, vermelden sommige partijen ook het belang van andere taalvakken.
Open Vld beschrijft meertaligheid als een troef en vindt dat er verder ingezet moet worden op vreemdetaalverwerving.
N-VA wil meer aandacht voor Latijn en Grieks, omdat die vakken, samen met onder andere geschiedenis en esthetica, helpen te begrijpen wat het betekent om mens en Vlaming te zijn.
Taalgebruik buiten de klas
Voor PVDA is er op school zeker ruimte voor meertaligheid. De partij ziet taaldiversiteit als een verrijking en wil de moedertaal van alle leerlingen waarderen, omdat ze onderwijs ziet als een “multicultureel pedagogisch project”.
Vlaams Belang wil dan weer dat het Nederlands op school de enige voertaal is, ook op de speelplaats en in communicatie met ouders.
Cd&v wil aandacht voor het Nederlands combineren met respect voor anderstaligheid en benadrukt dat leerlingen die occasioneel een andere taal dan het Nederlands gebruiken op school niet mogen worden gestraft.
Vooruit ziet het gebruik van het Nederlands in de lagere school en zelfs in het kinderdagverblijf als essentieel voor de taalverwerving van zowel kinderen als anderstalige ouders.
Taalbeleid op hogescholen en universiteiten
Ook over het taalbeleid in het hoger onderwijs zijn er in de programma’s standpunten te vinden. Zo vindt N-VA het, vanuit een bezorgdheid om de democratisering van het hoger onderwijs, belangrijk om in zoveel mogelijk studierichtingen het Nederlands als onderwijstaal te behouden.
Open Vld wil het hoger onderwijs net internationaliseren en wil daarom meer Engelstalige opleidingen.
Voor Vooruit en cd&v moeten zowel internationalisering als democratisering nagestreefd worden en daarom moet er ingezet worden op Nederlandstalige en Engelstalige opleidingen.
Meertaligheid
Het thema meertaligheid komt vooral aan bod in de context van het Nederlands en Frans in Brussel. In het debat over de internationalisering van het hoger onderwijs gaat het alleen over het Engels. De derde officiële landstaal van België krijgt nergens enige vermelding.
Drietalig Brussel
Open Vld wil dat de tweetalige dienstverlening in Brussel drietalig wordt; de Brusselse overheden moeten hun internationale karakter consolideren door hun diensten ook in het Engels aan te bieden.
Taalwetten in en rond Brussel
Vlaams Belang, N-VA en cd&v willen dat er in Brussel strenger wordt toegezien op de taalwetgeving. Vlaams Belang ziet een oplossing in de oprichting van een “taalrechtbank” in Brussel en een Vlaamse taalinspectie die toezicht houdt op de taalwetgeving.
N-VA pleit ook voor strengere taalwetten in de Rand (de periferie rond Brussel), waardoor Nederlands de verplichte taal kan worden in de naschoolse opvang en op reclameborden.
Bovendien willen Vlaams Belang en N-VA de faciliteiten voor Franstalige inwoners in de Vlaamse faciliteitengemeenten rond Brussel en langs de taalgrens afschaffen. Die voorstellen zijn niet grondwettelijk, maar de partijen eisen dan ook een grondwetsherziening.
Cd&v wil dat de taalwetgeving de tweetaligheid in Brussel waarborgt, maar wil ook een grondwetswijziging die een effectieve handhaving van de taalwetten faciliteert.
Samenwerkingen over de taalgrens heen
Voor PVDA is er ook verder weg van de taalgrens ruimte voor meertaligheid. De partij wil verschillende taalgroepen met elkaar in contact brengen in culturele centra met behulp van een diverse programmering. Bovendien wil de partij meer samenwerkingen tussen de Nederlands- en Franstalige publieke omroepen VRT en de RTBF in de vorm van tweetalige televisieprogramma’s met ondertiteling.
Artificiële intelligentie
De opkomst van artificiële intelligentie (AI) beïnvloedt de manier van werken in veel sectoren, ook in de taalsector.
Negatieve gevolgen inperken
De partijen hebben oog voor de meerwaarde die AI kan bieden op het vlak van productiviteitswinst en innovatie, maar willen ook negatieve gevolgen vermijden en remediëren. Zo moet er voor Vooruit op Europees niveau een verplicht label komen voor alle content die met AI gegenereerd is. Groen wil dat auteursrechten ook in het AI-tijdperk onverkort bij de makers blijven en beter beschermd worden.
Leren over AI
Volgens Groen, Vooruit, cd&v, Open Vld en Vlaams Belang heeft artificiële intelligentie ook een plek op school, zowel in de lessenpakketten als ter ondersteuning van leerkrachten. Bovendien moeten er volgens Groen genoeg bij- en omscholingsmogelijkheden zijn voor werknemers van wie de job verandert door de opkomst van AI.
Taal en toegankelijkheid
De partijen koppelen toegankelijkheid en taal op twee verschillende manieren aan elkaar in hun programma Enerzijds zijn er pleidooien voor toegankelijk taalgebruik in overheidscommunicatie, anderzijds zijn er standpunten over talige accommodaties voor mensen met een handicap.
Toegankelijk taalgebruik
Voor Vooruit, PVDA, N-VA en Open Vld moet alle juridische communicatie eenvoudig en helder zijn. Open Vld is voorstander van voorleesvonnissen, waarbij rechters hun vonnis kort en duidelijk voorlezen. Vooruit wil toegankelijk taalgebruik ook verplichten in verzekeringscontracten. Cd&v wijst erop dat veel overheidscommunicatie nu online te vinden is en is voor overzichtelijke websites met duidelijke taal.
Talige oplossingen voor personen met een handicap
Vlaams Belang, cd&v en N-VA wijzen op het belang van gebarentolken in rechtbanken en ziekenhuizen.
PVDA wil meer culturele evenementen toegankelijk maken voor mensen met een auditieve of visuele beperking met behulp van audiodescriptie en gebarentolken.
Verder komen er in de programma’s geen standpunten voor over audiodescriptie, ondertiteling, Vlaamse Gebarentaal, braille of andere talige accommodaties. Dat is verrassend, nu uiterlijk 28 juni 2025 veelgebruikte producten en diensten universeel toegankelijk moeten worden gemaakt voor personen met een handicap (Europese toegankelijkheidswet).
Geletterdheid en leesbevordering
Laaggeletterdheid
Een op de zeven volwassenen in Vlaanderen is laaggeletterd, zo blijkt tot nader bericht uit grootschalig onderzoek. Dat wil zeggen dat meer dan een half miljoen Vlamingen moeite heeft met lezen, schrijven of rekenen en daardoor problemen ondervindt in het dagelijks leven, bijvoorbeeld omdat ze elementaire medische informatie of een brief van de gemeente niet begrijpen. Laaggeletterdheid heeft grote gevolgen voor de zelfredzaamheid en de maatschappelijke participatie van mensen. Het is dan ook verrassend dat er in de partijprogramma’s weinig aandacht gaat naar dit thema.
Alleen Vooruit en cd&v hebben een standpunt. Voor Vooruit moeten de lessen in de centra voor basiseducatie (CBE, nu ligo) gratis zijn. Cd&v vindt dat de CBE’s voldoende middelen moeten krijgen om voor elke cursist een gepast aanbod te voorzien.
Leesbevordering
Niet alleen volwassenen, ook Vlaamse kinderen en tieners scoren niet goed op het vlak van leesvaardigheid. Dat blijkt uit de resultaten van PIRLS in 2021 (pdf) en PISA in 2022 (pdf). N-VA en cd&v willen verder inzetten op het Leesoffensief. Vlaams Belang pleit voor een meer verantwoordelijk gebruik van laptops in de les om de lees- en schrijfvaardigheid van leerlingen niet in het gedrang te brengen. Hoewel er niet veel expliciete aandacht naar leesvaardigheid gaat in de verkiezingsprogramma’s, staan hierboven, bij het onderdeel “Taal op school”, wel een heleboel partijstandpunten over de bevordering van het Nederlands op school.
Taalunie
In Nederland, België en Suriname behartigt de Taalunie de belangen van de Nederlandse taal in en buiten het Nederlandse taalgebied. De Taalunie krijgt vermelding in de verkiezingsprogramma’s van N-VA en cd&v, die allebei voorstander zijn van het behoud van de Taalunie. N-VA vermeldt ook dat taaltechnologie essentieel is voor de internationale promotie van het Nederlands.
Waardering van taalberoepen
In dit artikel kwamen standpunten aan bod die over taal gaan en bijgevolg relevant zijn voor taalprofessionals.
In sommige gevallen worden taalprofessionals en de waardering die ze verdienen ook expliciet vermeld. Zo wijst Vlaams Belang op een stijgende vraag naar gebarentolken en benadrukt de partij dat het daarom belangrijk is om hen correct te verlonen en te zorgen voor een kwaliteitsvolle opleiding Vlaamse Gebarentaal. Voor cd&v is het dan weer belangrijk om voldoende financiering te voorzien voor sociaal tolken in de zorgsector. Volgens Vooruit spelen gerechtstolken en -vertalers een belangrijke rol in het wegwerken van gerechtelijke achterstand, en daarom verdienen zij een correcte vergoeding.
Silke Eloot
Silke Eloot loopt momenteel stage bij De Taalsector in het kader van haar masteropleiding Vertalen aan Universiteit Gent. Zij is gemeenteraadslid voor Groen in Lievegem. Reacties kun je sturen via