Jonge mensen, frisse ideeën.
Neem nu Ema Vucelić, masterstudent vertalen aan de Universiteit van Zagreb (Kroatië), loopt voorjaar 2023 een paar maanden stage bij De Taalsector in Gent.
Wil je vertaler worden, Ema?
“Nee, ik weet het nog niet, met de steeds betere taalmachines zoals DeepL en ChatGPT, ik weet niet wat mijn taalexpertise over een paar jaar nog waard zal zijn.”
Oei!
Maar hé, jonge mensen, frisse ideeën: wat gaan we doen als stageproject? Iets met de taalmachines? Of iets met taalexpertise?
Ach, er staren op dit moment al genoeg konijnen in de lichtbak van de nieuwe technologieën. Laten we liever nog eens back to basics inzoomen op de kern van alle taalwerk verricht door taalexperts: de taalexpertise.
Want wat is taalexpertise eigenlijk? Wat zit daar tegenwoordig allemaal in? Is het iets wat evolueert, onder invloed van de technologie misschien? En welke taalexpertise heb je als startend vertaler nodig om futureproof te zijn in de moderne, technologisch geavanceerde vertaalpraktijk?
Hier is het verslag van een fris stage-idee.
Gent, 12 juni 2023, Ema Vucelić – Blijft taalexpertise ook in de toekomst de hoofdrol spelen in het vertaalproces? Dat is de vraag die ik tijdens mijn drie maanden durende stage bij De Taalsector wilde beantwoorden. Ik heb er alles over gelezen, ik heb er met dertig senior vertalers over gesproken, ik heb er een debat over opgezet. Hier is het antwoord.
Maar om te beginnen: taalexpertise, wat betekent dat eigenlijk?
Hoe zou je taalexpertise definiëren?
Lastige vraag, zo blijkt. Geen eenduidig antwoord in de literatuur, en mijn gesprekspartners moeten vaak even goed nadenken voordat ze een antwoord kunnen formuleren.
Kennis van de structuren van brontaal en moedertaal op het allerhoogste niveau, daarover is er wel een brede consensus.
En dan, in volgorde van belangrijkheid:
- kennis van het domein waarin je vertaalt
- kennis van de betrokken culturen
- feeling voor de domein- en cultuurspecifieke nuances, bijzonderheden en gewoonten
- inzicht in het doelpubliek (beoogde lezer)
- kennis van het vertaalvak.
Komen ook in beeld, maar in mindere mate:
- mee zijn met taalevolutie (taal leeft!)
- oog voor detail
- affiniteit voor je specialisatie
- liefde voor taal.
Taalexpertise bestaat dus uit kennis en vaardigheden die veel breder gaan dan loutere taalkennis.
Wat is nog het belang van taalexpertise in het moderne vertaalvak?
Het vertaalvak evolueert razendsnel. Vooral onder invloed van de technologische ontwikkelingen, zo lijkt iedereen te weten. Alle dertig senior vertalers die ik spreek, gebruiken taal- en vertaaltechnologie in een of andere vorm.
Evolutie of revolutie in het vertaalproces, de vraag is hoe belangrijk de echte taalexpertise die ik hierboven beschrijf nog is in het moderne technologisch geavanceerde vertaalproces?
Het antwoord is sterk afhankelijk van het profiel van de vertaler.
Vraag ik technisch of juridisch vertalers naar hun taalexpertise, dan praten ze vooral over het belang van hun domeinkennis. Terminologie is dan cruciaal; het is de brug tussen hun taal- en hun domeinbagage.
Vraag ik marketingvertalers naar hun taalexpertise, dan geven ze aan hoe belangrijk hun inzicht is in het doelpubliek en de culturele aspecten die spelen.
Vraag ik literair vertalers naar hun taalexpertise, dan onderstrepen ze hoe belangrijk hun inzicht is in de cultuurspecifieke nuances, ze praten over stijl, muzikaliteit en over vertalen wat er niet staat.
Taalexpertise blijft dus fundamenteel, maar welk onderdeel van taalexpertise welk belang heeft, hangt af van het profiel van de vertaler.
Is je taalexpertise geëvolueerd?
Taalexpertise komt met de jaren. Daarom ben ik erg benieuwd van mijn dertig gesprekspartners te horen of ze in de loop van hun vertaalcarrière een evolutie in hun taalexpertise zien. En zo ja, hoe dan? En wat zijn de voornaamste factoren die hun taalexpertise doen evolueren?
Het antwoord is in 95 procent van de gevallen positief, wat me niet verbaast, en dit zijn de beïnvloedende factoren die ze noemen in volgorde van belangrijkheid:
- ervaring natuurlijk: hoe meer je vertaalt, hoe meer expertise je opbouwt.
- zelfstudie
- feedback van collega’s en revisoren
- permanente educatie (opleidingen, peer learning)
En technologie dan? Taaltechnologie? Vertaaltechnologie? Artificiële Intelligentie? Is dat dan geen factor? Het antwoord is eenduidig neen.
‘De technologische ontwikkelingen in het vertaalvak hebben geen enkele invloed op mijn taalexpertise.’ Dat is wat ik achtentwintig keer te horen krijg. De twee senior vertalers die wél een invloed zien op hun taalexpertise, zijn er overigens positief over gestemd.
Dat is toch wel een interessante verrassing voor mij.
Mijn gesprekspartners zijn allemaal heel helder over technologie: technologie helpt je om sneller en efficiënter te werken, maar het is slechts een hulpmiddel. Je taalexpertise is en blijft veel belangrijker. Een vertaalster vat het mooi samen met een vergelijking: het is niet omdat een timmerman een hamer gebruikt dat hij zijn kennis niet meer nodig heeft.
Hoe bouw je als beginnend vertaler expertise op?
Veel stof voor het debat op 26 mei 2023, met een dertigtal actieve en aankomende vertaalprofessionals én met recruiters en opleiders.
‘Expertise komt pas met de jaren, dat is gewoon zo, en ze heeft niets met technologie te maken. Jonge vertalers hebben juist te veel vertrouwen in de technologie en daar komen allerlei kosten van. Dat is een probleem,’ zo klinkt het bij de recruiters.
Dat is wel sneu voor de aankomende vertalers in de zaal. Maar niet getreurd. Nu we weten waaruit taalexpertise bestaat, kunnen we er ook gericht aan werken.
Hier zijn de top vijf tips uit het debat voor de aankomende vertaalprofessional die taalexpertise wil opbouwen:
- Loop een zo lang mogelijke stage (denk ook Erasmus+)
- Doe (gratis) vertaalwerk voor een non-profit waar je affiniteit voor voelt (en toon het op je cv)
- Zoek actief feedback op je vertaalwerk (ook studenten onder elkaar)
- Specialiseer en bouw gaandeweg je profielspecifieke kennis op; daar komen al snel meer kansen van op de vertaalmarkt, een scherper en beter herkenbaar expert-profiel én betere prijzen
- Volg je passie: wat je graag doet, doe je goed. Doe meer van wat je graag doet.
En de hoofdrol gaat naar …
Mei 2023. Evolutie of revolutie in het vertaalproces? In ieder geval blijft taalexpertise de hoofdrol spelen in het vertaalproces, ook in het technologisch geavanceerde vertaalproductieproces.
Ja, de basis van taalexpertise is nog steeds een doorgedreven kennis van taal (taalstructuren), gevolgd door kennis van domein (terminologie), cultuur (le non-dit) en doelpubliek (lokalisatie).
Ja, technologie is belangrijk, maar het is slechts een hulpmiddel. Technologie mag dan op dit moment misschien wel de belangrijkste motor van de vertaalsector zijn, het is niet de motor van de taalexpertise. Die draait op ervaring, zelfstudie, feedback en allerlei vormen van levenslang leren.
En ja, je profiel – of je technisch/juridisch, marketing of literair vertaalt – bepaalt op welk onderdeel van je taalexpertise je het beste kunt focussen (naast je kennis van de talen): je domeinspecialisatie en de bijgaande terminologie, het doelpubliek, de betrokken culturen en alles wat daarmee samenhangt.
Zeg dat de dertig senior vertalers die ik erover sprak het gezegd hebben.
Wil je graag reageren op dit artikel of in contact komen met Ema? Dat kan. Stuur een e-mail naar