Hoe maak je media en cultuur toegankelijk voor mensen die geen beelden zien? Welke oplossingen heeft de taalsector te bieden aan mensen met een visuele beperking?
De Antwerpse onderzoeksgroep TricS (Translation, interpreting & intercultural Studies), samen met het OPEN Expertisecentrum voor Toegankelijke Media en Cultuur, verricht al jaren onderzoek rond taal en taaloplossingen voor toegankelijke media en cultuur. Denk daarbij onder meer aan ondertiteling voor doven en slechthorenden, live-ondertiteling, boventiteling, gebarentolken, audiobeschrijving en gesproken ondertiteling.
In januari en februari 2023 bieden de onderzoekers hun inzichten op de markt aan in de vorm van een leertraject over audiobeschrijving (AD, audiodescriptie).
Waar gaat het over? En waarom zitten taaloplossingen voor toegankelijkheid in de lift?
Het leertraject over audiobeschrijving, aangeboden via het expertisecentrum OPEN, bestaat uit vier modules.
De eerste module is een kennismaking met audiobeschrijving en wordt online aangeboden vanaf 13 januari 2023.
De tweede module zoomt in op creativiteit in audiobeschrijving, op 7 februari 2023 op de stadscampus.
In de derde module verdiepen de deelnemers zich naar keuze in audiobeschrijving voor kinderen of voor de podiumkunsten, eveneens op 7 februari 2023 op de campus.
De vierde en laatste module bestaat uit een opdracht, waar individuele feedback op wordt gegeven, online op 31 januari 2023.
Creativiteit en audiobeschrijving?
"Complexe en esthetische beelden vatten in slechts enkele woorden vergt heel wat creativiteit van een beschrijver. De laatste jaren is er binnen praktijk en onderzoek steeds meer aandacht voor de rol van creativiteit in audiobeschrijving. Er ontstaan naast de traditionele op richtlijnen gebaseerde aanpak ook heel wat creatieve en experimentele AD-stijlen."
Audiobeschrijving voor kinderen
"Nu steeds meer films en televisieprogramma's van audiobeschrijving voorzien worden, neemt ook de vraag naar AD van producties voor kinderen toe. Er is nog maar weinig onderzoek naar AD voor kinderen en ook de praktijk heeft nog niet alle antwoorden. Bestaat er zoiets als een aparte stijl voor beschrijvingen voor kinderen en is zo"n stijl nodig? Beschrijven we kinderprogramma's best op de traditionele manier of kunnen we ook gebruik maken van alternatieve benaderingen zoals beschrijvingen in de ik-persoon? En wat met de manier waarop de beschrijvingen worden ingelezen?"
Audiobeschrijving voor de podiumkunsten
"Ook de podiumkunsten, theater, opera en dans, vragen om een specifieke aanpak. Vaak worden AD-strategieën op maat ontwikkeld waarin creatieve en experimentele benaderingen een grote rol spelen. Hoe integreer je de vertaling van boventitels in je beschrijving? Hoe beschrijf je moderne dans? Hoe vat je abstracte en postdramatische stukken in woorden?"
In deze workshop maken deelnemers kennis met creatieve oplossingen die aangereikt worden vanuit integrated access: een aanpak waarbij schrijvers, makers, acteurs, dansers, gebruikers én audiobeschrijvers samenwerken en waarbij de beschrijving samen met de voorstelling ontwikkeld wordt.
Voor en door wie?
Deze workshops zijn bedoeld zowel voor taalprofessionals die willen leren audiobeschrijven als voor actieve audiobeschrijvers die hun kennis willen aanscherpen of uitbreiden naar andere genres zoals audiobeschrijven voor kinderen of voor de podiumkunsten.
De workshops worden gegeven door experten ter zake Nina Reviers, Gert Vercauteren, Sabien Hanoulle en Anna Jankowska.
Achtergrond: toegankelijkheid
Ondertiteling voor doven en slechthorenden, gebarentolken, audiodescriptie bij film, theater of voetbalwedstrijd voor blinden en slechtzienden, live-ondertiteling van colleges ... de taalsector heeft een brede waaier van toegankelijkheidsoplossingen te bieden. Die oplossingen zijn nodig om iedereen gelijke toegang te geven tot cultuur, onderwijs, rechtbank, zorg, informatie, ontspanning enz. En die toegang is een basisrecht, vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de Europese Toegankelijkheidsakte (Richtlijn 2019/882). Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft vijftien procent van de wereldbevolking een beperking.
Taaloplossingen voor toegankelijkheid zitten al enkele jaren sterk in de lift. Taaltechnologie speelt ook in dit segment van de taalsector een steeds belangrijker rol; zo is live-ondertiteling niet meer denkbaar zonder spraakherkenning. En hoe traag de omzetting van de genoemde basisrechten in praktische oplossingen ook verloopt, de trend is dat toegankelijkheid hoger en hoger op de beleidsagenda's komt. Eerst bij overheden en publieke instellingen, straks ook steeds nadrukkelijker in het bedrijfsleven.
Dat de sector boomt, heeft alles met beleid te maken. Hoe snel iedereen gelijke toegang krijgt, hoeveel middelen daarvoor (moeten) worden ingezet, het zijn beleidsbeslissingen en ze hebben een directe impact op de taal- en toegankelijkheidsbranche.
Visuele of auditieve beperking: groot verschil
Wat mediatoegankelijkheid betreft, zijn de afgelopen jaren vooral voor doven en slechthorenden barrières geslecht. Publieke en commerciële omroepen kregen quota opgelegd (en ontvingen subsidies om de quota te realiseren). Intussen zijn bijna alle programma's ondertiteld.
Toch is er nog progressie mogelijk, bijvoorbeeld op de streamingplatformen en op het vlak van ondertiteling voor wie uitgesteld wil kijken. En waar blijven de programma's in Vlaamse Gebarentaal? Kunnen er over ondertiteling ook kwaliteitsafspraken worden gemaakt?
En wat met gesproken ondertitels? Want voor blinden en slechtzienden is het toch een ander verhaal. Het aantal programma's dat van audiodescriptie wordt voorzien, is nog steeds heel beperkt. Als we voor mensen met een visuele beperking dezelfde toegankelijkheid willen als voor mensen met een auditieve beperking, dan is er nog een hele weg te gaan.
28 juni 2025
Voor de (kandidaat-)audiobeschrijvers onder ons: de Europese toegankelijkheidsrichtlijn (2019/882) is intussen omgezet in wetten en decreten op het niveau van de lidstaten en op 28 juni 2025 gaat in heel de EU dezelfde toegankelijkheidsregeling live.
28 juni 2025 is een belangrijke datum en zal ervoor zorgen dat overheden én bedrijven veel meer toegankelijke diensten en producten gaan creëren. Deze markt is nu nog grotendeels latent, maar zal zich de komende twee en een half jaar in sneltempo manifesteren. In dat licht lijken de workshops audiobeschrijving die het Antwerpse expertisecentrum OPEN nu al aanbiedt, een uitstekende investering.
Meer gedetailleerde informatie over deze workshops en alle praktische informatie is te vinden op de website van OPEN, Expertisecentrum Toegankelijke Media en Cultuur binnen de letterenfaculteit van de UAntwerpen.
Meer weten over de nieuwste taal(tech)tendensen om live events toegankelijk te maken?