Gent, 25 januari 2019, Estelle Platiau - Op 14 december vorig jaar werden in Brussel voor een publiek van tweehonderd gasten de resultaten van het vierde Brusselse taalbarometeronderzoek voorgesteld. De vierde taalbarometer, afgenomen door taalsocioloog Rudi Janssens (VUB) bij 2500 Brusselaars, toont een complexe taalsituatie vol paradoxen, die bovendien van jaar tot jaar nog complexer lijkt te worden.
Een complexe taalsituatie
Na het bijwonen van de presentatie en het lezen van de vierde taalbarometer staat een ding vast voor mij: het Brusselse taallandschap is bijzonder ingewikkeld. Het is onmogelijk om het eenvoudig samen te vatten: de taalsituatie is de voorbije twintig jaar niet lineair geëvolueerd. We moeten er dus heel genuanceerd over spreken.
De Brusselse context is sinds mensenheugenis door meertaligheid gekenmerkt om twee belangrijke redenen: de co-existentie van twee taalgemeenschappen en de status van Brussel als migratiestad, gedeeltelijk verkregen als gevolg van haar politieke aspiraties als Europese hoofdstad.
De eerste taalbarometer uit 2001 noemde Brussel al een ‘meertalige stad in een tweetalig keurslijf’, maar in de loop van de jaren is de taaldiversiteit nog sterk toegenomen. Andere talen worden steeds belangrijker, zoals het Engels, het Arabisch en het Roemeens. Deze ingewikkelde taalsituatie wordt versterkt door onze globaliserende en hoogtechnologische wereld: de mobiliteit neemt toe, en Brussel zal waarschijnlijk nóg multicultureler en meertaliger worden dan de stad nu al is.
Paradoxen
Op de arbeidsmarkt
Wat me opvalt in het taalbarometeronderzoek is de aanwezigheid van tal van paradoxen, bijvoorbeeld wat de kennis van het Nederlands betreft.
Enerzijds is het aantal Brusselaars dat van zichzelf vindt dat ze de Nederlandse taal goed beheersen, gedaald ten opzichte van de vorige taalbarometer uit 2013. Ook is het aantal Brusselaars in het Nederlandstalig onderwijs gedaald, hetgeen een trendbreuk is.
Anderzijds en tegelijkertijd blijkt uit het onderzoek dat taalkennis een heel belangrijke sleutel tot de Brusselse arbeidsmarkt is; voor 80% van de werkaanbiedingen is beheersing van het Frans en het Nederlands vereist. Het hoog aantal werkzoekenden in Brussel is in belangrijke mate te verklaren door een gebrek aan taalkennis (na het diplomaniveau als belangrijkste verklarende factor). Hier ziet Rudi Janssens een taalparadox: de vraag naar tweetalige medewerkers neemt toe, terwijl het aanbod afneemt.
Woorden versus daden
Persoonlijk zie ik nog een tweede paradox.
Enerzijds stelt Rudi Janssens vast dat 70% van de Brusselaars een positieve houding tegenover tweetaligheid heeft, want ze zien deze als integraal onderdeel van de Brusselse identiteit. Verder benadrukt 85% van de Brusselaars het belang van het Nederlands – ze vinden Nederlands zelfs belangrijker dan Engels. Bovendien blijken Franstalige Brusselaars bijzonder grote voorstanders van tweetalig onderwijs te zijn (90% van hen).
Anderzijds en tegelijkertijd is het aantal Brusselaars uit het Nederlandstalig onderwijs dat vindt dat ze de Franse taal goed beheersen, sterk gedaald ten opzichte van de vorige taalbarometer uit 2013 (van 92% naar 69%). En 31% van de Brusselaars is niet van plan om een cursus Nederlands te volgen, omdat ze vinden dat ze het Nederlands niet echt nodig hebben.
Kortom, Brusselaars spreken in het algemeen positief over tweetaligheid, maar hun positieve houding vertaalt zich niet altijd en overal in concrete acties.
Het probleem is de oplossing?
Ik zie ten slotte ook een paradox in de conclusie van het vierde taalbarometeronderzoek.
Rudi Janssens concludeert enerzijds dat meertaligheid het cement is dat de Brusselse samenleving samenhoudt, en dat taalkennis essentieel is om met diversiteit om te gaan.
Maar aan de andere kant kan meertaligheid ook als een probleem worden gezien. Minstens vormt meertaligheid in samenhang met de sterke emigratie en immigratie in Brussel een permanente uitdaging of opdracht op weg naar meer sociale cohesie, aldus Rudi Janssens. Vandaar ook de titel van zijn boek over het vierde taalbarometeronderzoek: Meertaligheid als opdracht.
Aan het eind van zijn boek geeft Rudi Janssens enkele aanwijzingen over een mogelijk toekomstig taalbeleid: Brusselaars moeten het gevoel hebben van erbij te horen, de samenleving moet inclusiever worden en de cohesie moet versterkt worden. Hiertoe moeten inwoners ondersteund worden om meer talen te leren, bijvoorbeeld door meertalige scholen op te richten en door het niveau van het Nederlands te verhogen. Meertaligheid dus als oplossing voor het cohesieprobleem dat door... meertaligheid wordt veroorzaakt.
Over de barometer
Het taalbarometeronderzoek is in opdracht en met de steun van de Vlaamse Overheid uitgevoerd door taalsocioloog Rudi Janssens en het onderzoekscentrum BRIO (Brussels Informatie-, Documentatie- en Onderzoekscentrum) van de Vrije Universiteit Brussel.
Deze barometer is inmiddels aan zijn vierde uitgave toe. Voor deze vierde taalbarometer werden ongeveer 2500 Brusselaars bevraagd. Het onderzoek wil een overzicht bieden van het taalgebruik en de taalverschuivingen binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het vormt de basis voor verder taalsociologisch onderzoek in Brussel.
Meertaligheid als opdracht
De resultaten van de vierde taalbarometer zijn dus gebundeld in boekvorm: Meertaligheid als opdracht. Ondertitel: een analyse van de Brusselse taalsituatie op basis van taalbarometer 4. Het boek (136 pagina’s) is een uitgave van VUBPress (ASP Editions).
Reacties
Rudi Janssens stelde op 14 december vorig jaar zelf de belangrijkste resultaten van zijn onderzoek aan het publiek voor. Dat deed hij in het Huis van het Nederlands Brussel.
Na de presentatie reageerde Sven Gatz, Vlaams minister van Cultuur, Media en Brussel over de taalsituatie in Brussel, en met name over de dalende kennis van het Nederlands: ‘Het is goed dat we ons daarvan als beleidsmakers in Brussel en buiten Brussel bewust zijn en manieren zoeken om daaraan te werken.’ Volgens de minister is de oplossing in het onderwijs te vinden: ‘We moeten het Franstalig onderwijs tweetaliger maken. Dat kan op verschillende manieren: immersie, herhalingslessen in het Nederlands, taalspelletjes enzovoort. Dat moet de volgende Brusselse regering in gang zetten.’
Intussen kreeg de vierde taalbarometer in diverse media aandacht in de vorm van redactionele artikels en opinies. Via onderstaande links leest u reacties onder meer bij Bruzz, De Standaard, Le Soir en de Tijd.
Estelle Platiau behaalde vorig jaar een masterdiploma meertalige communicatie aan de UCLouvain (Louvain-la-Neuve). Ze is in Brussel geboren en woont in Brussel. De voorbije maanden werkte ze als communicatiemedewerker bij De Taalsector om haar Nederlands bij te schaven.
ISBN: 9789057188367
Meer info: https://www.briobrussel.be/node/14464
Meer info: https://www.aspeditions.be/-gb/book/meertaligheid-als-opdracht/16479.htm
Meer info: http://www.standaard.be/cnt/dmf20181213_04033325
Meer info: https://www.tijd.be/opinie/column/brussels-babel/10083384.html