Literair vertaler Martin de Haan wint de Filter Vertaalprijs 2018, een geldbedrag van 10.000 euro. Hij krijgt de prijs voor Riskante relaties, zijn nieuwe vertaling van Les liaisons dangereuses, de schandaalroman van Pierre Ambroise Choderlos de Laclos.
Martin de Haan krijgt van de jury lof voor de manier waarop hij in Nederlandse vertaling laat zien hoe rijk en bijzonder dit boek uit 1782 is. De jury noemt hem bovendien "een aansprekende ambassadeur voor het literair vertalen als professie, die in tal van media de overpeinzingen, overwegingen, opvattingen en vaardigheden die bij het vertalen komen kijken voor een breder publiek onder de aandacht brengt".
Complicaties bij het vertalen
"De complicaties bij het vertalen van Les liaisons dangereuses schuilen minder in de ouderdom van de tekst, dan in het verbluffend geschakeerde taalgebruik van de auteur, die elk van de zeven briefschrijvers in zijn roman een eigen karakter heeft gegeven. Tezamen leveren die zeven stemmen een stilistisch spectrum op dat reikt van vormelijke salontaal (zie de brave madame de Tourvel) tot de geslepen brutaliteiten van marquise de Merteuil en vicomte de Valmont, de twee partners in het kwaad die de amoureuze intriges 175 brieven lang laten knetteren van venijn," zo schatte de jury de uitdaging voor de vertaler al in bij de officiële nominatie van Riskante relaties voor de Filter Vertaalprijs.
In het juryrapport dat bij de uitreiking van de Filter Vertaalprijs (op Wereldboekendag, 23 april) werd voorgelezen, staat: "Riskante relaties is een boek dat met veel lef en met een fijnzinnig en virtuoos zintuig voor de vele stemmen die erin opklinken laat zien hoe fonkelend, veelzijdig en geestig het is. Het gaat om een omvangrijk en canoniek werk dat de afgelopen vijftig jaar al driemaal eerder is vertaald, maar pas in deze nieuwe vertaling zie je als hedendaagse lezer hoe
rijk en bijzonder het boek is."
"De vertaler is bovendien een aansprekende ambassadeur voor het literair vertalen als professie en brengt in tal van media de overpeinzingen, overwegingen, opvattingen en vaardigheden die bij het vertalen komen kijken voor een breder publiek onder de aandacht," aldus nog de jury.
Vicieuze cirkel doorbreken
Martin de Haan vindt de Filter Vertaalprijs belangrijk voor de uitstraling van het beroep van literair vertaler. In een interview met Veerle Vanden Bosch, chef De Standaard der Letteren, zegt hij: "Literair vertalen is een vrij onzichtbaar beroep, en je moet op allerlei manieren proberen die zichtbaarheid te vergroten. Deze prijs is ook met dat doel in het leven geroepen."
Literair vertalers krijgen volgens Martin de Haan niet genoeg erkenning. "Het is de paradox dat je een boek zo wilt vertalen dat de lezer denkt: dit is het boek van die auteur, dus de onzichtbaarheid zit er van meet af aan ingebakken. Maar eigenlijk zou de lezer moeten snappen dat een vertaald boek het werk is van twee auteurs. Het is een vicieuze cirkel: onzichtbaarheid leidt tot onderwaardering, waardoor vertalers onderbetaald worden en de kwaliteit daalt, wat opnieuw tot onderwaardering leidt. We moeten die cirkel doorbreken op alle punten, via betere opleidingen, meer professionaliteit, door beter te onderhandelen en de zichtbaarheid te vergroten," aldus nog Martin de Haan in De Standaard.
Literair vertalers krijgen volgens Martin de Haan niet veel betaald. "Er is een soort standaardtarief afgesproken, dat een minimumtarief heet te zijn, maar in de praktijk een maximumtarief is: 6,9 cent per woord. Voor een tekst van 100.000 woorden, pakweg een half jaar werk, krijg je dus 7000 euro. Daar kun je niet van leven. Dus moet je er een andere baan bij hebben of ook commercieel of technisch vertalen. Dat komt erop neer dat je continu niet alleen jezelf, maar ook de uitgever subsidieert."
Martin de Haan
Martin de Haan (Middelburg, 1966) is essayist en vertaler van vooral Franse literatuur. Naast werk van zijn vaste schrijvers Milan Kundera en Michel Houellebecq vertaalde hij onder anderen Denis Diderot, Jean Echenoz, Yasmina Reza en Georges Simenon.
Met collega-vertaler Rokus Hofstede schreef hij vertalingen van onder meer Régis Jauffret en Marcel Proust. In 2008 stelde hij in opdracht van het boekenvak samen met Rokus Hofstede "Overigens schitterend vertaald" op, een pleidooi voor het behoud van een bloeiende vertaalcultuur. Met Richard Kwakkel schreef hij in 2014 voor de Taalunie "Dagelijks brood", een rapport over de arbeidsmarktpositie van de boekvertaler in het Nederlandse taalgebied.
Als essayist schreef hij in 2015 na een geslaagde crowdfundingactie een boek over het werk van Michel Houellebecq: "Aan de rand van de wereld: Michel Houellebecq". Van Martin de Haan verschijnen regelmatig beschouwingen over vertalen in dagbladen en tijdschriften.
Van 2006 tot 2014 was hij vicevoorzitter en voorzitter van de Europese Raad van Verenigingen voor Literair Vertalen CEATL (Conseil Européen des Associations de Traducteurs Littéraires, Brussel). Hij is sinds 2014 bestuurslid van de Stichting Poetry International.
Filter, tijdschrift over vertalen
Filter is een tijdschrift over vertalen, uitgegeven door de Stichting Filter. Het tijdschrift is de afgelopen twintig jaar uitgegroeid tot een belangrijk podium in de wereld van het vertalen. Filter brengt belangrijke momenten uit de geschiedenis van het vertalen en tolken onder de aandacht, laat sleutelfiguren uit het veld uitgebreid aan het woord over hun werk en geeft ruimte aan theoretische beschouwingen. Filter stuurt aan op debatten en nodigt vertalers uit zich publiekelijk en expliciet uit te spreken over hun ideeën, ongeacht het domein waarbinnen zij vertalen, ongeacht hun vertaalgeloof of hun vertaalpolitieke positie.
De Stichting Filter heeft als doel het vertalen, de vertaling en de vertaler in alle verschijningsvormen zichtbaar te maken voor een zo groot mogelijk publiek. De Stichting Filter beoogt in het bijzonder het denken over het vertalen, de vertaling en de vertaler te bevorderen, een breed scala aan denkbeelden over vertalen te verspreiden en de contacten tussen vertalers en denkers over vertalen te bevorderen.
Filter Vertaalprijs
De Filter Vertaalprijs wordt jaarlijks toegekend voor een in het voorafgaande kalenderjaar verschenen vertaling die door de jury als de meest bijzondere wordt beschouwd. Een belangrijk criterium voor bekroning is de creativiteit van de vertaler bij het oplossen van vertaalproblemen die voortvloeiden uit de eigen, bijzondere aard van het te vertalen werk. Aan de Filter Vertaalprijs is een bedrag van 10.000 euro verbonden. De Filter Vertaalprijs is mogelijk dankzij schenkingen van diverse vooraanstaande uitgeverijen (dit jaar Atlas Contact, Boom, De Bezige Bij, Lebowski, Singel Uitgeverijen, Vantilt, Van Oorschot en Wereldbibliotheek) en enkele anonieme begunstigers.
De jury van de Filter Vertaalprijs 2018 bestond uit Erik van den Berg, Harm-Jan van Dam, Vicky Francken, Robbert-Jan Henkes (winnaar van de prijs in 2017), Eva Wissenburg (secretaris) en Jacqueline Bel.
Riskante relaties is eind 2017 uitgegeven bij De Arbeiderspers.
ISBN e-boek: 9789029512039
ISBN: 9789029588874
Meer info: http://www.tijdschrift-filter.nl/filter-vertaalprijs/2018/juryrapport-filter-vertaalprijs-2018.aspx
Meer info: http://www.singeluitgeverijen.nl/de-arbeiderspers/boek/riskante-relaties/
Meer info: http://www.standaard.be/cnt/dmf20180426_03484765
Meer info: www.tovertaal.nl
(Jente Nuitten, dd)