Gent, 20 oktober 2017, Isabelle Bambust – Beste taalprofessional, u hoorde toch ook al over het nationaal register voor beëdigd vertalers, tolken en vertalers-tolken?(1)
Een van de voorwaarden voor registratie is instemming met de deontologische code die de Koning nog moest opstellen. Het duurde even tot de pen van de Koning schrijfscherp werd. Afijn! Daar is ze dan, de specifieke deontologische code voor beëdigd vertalers, tolken en vertalers-tolken, geboren op 18 april 2017.(2)
Hierna leest u hoe de code zich verhoudt tot de verschillende beroepsorganisaties, hoe de code kan worden afgedwongen, of u als tolk of vertaler nog moet leren, en nog veel meer.
Tussen wet en gedragsethiek
Het woord deontologie (uit het Grieks) betekent letterlijk plichtenleer. Een deontologie is een verzameling gedragsregels voor een beroepsgroep. Soms worden de regels als wettelijke voorschriften geformuleerd, soms als morele principes. Dit onderscheid kunnen we mooi lezen in artikel 3 van de code. Daar wordt enerzijds verwezen naar ‘verplichte gedragsregels’ en anderzijds naar te respecteren ‘ethische principes’.
Een voorbeeld van een deontologische regel die overeenkomt met een bestaande wettelijke bepaling is het beroepsgeheim: hoofdstuk 3 van de code en artikel 458 van het Belgisch Strafwetboek.
Als de beroepsorganisatie niet slaa(g)t…
Een typisch kenmerk van een deontologische code is dat ze tot stand komt in de schoot van de beroepsgroep die er zich aan onderwerpt. In zijn relatie met de buitenwereld trekt de hele beroepsgroep bij monde van de beroepsorganisatie aan hetzelfde zeel. Alle beroepsbeoefenaren op wie de deontologische code betrekking heeft, behoren dan meestal automatisch tot de beroepsorganisatie. Voor de beëdigd vertalers, tolken en vertalers-tolken is dit spijtig genoeg niet het geval.
Ten eerste bestaat er voor hen geen geïnstitutionaliseerde beroepsorganisatie. Het verslag aan de Koning verwijst immers naar de bestaande verschillende beroepsorganisaties. Let op het meervoud: “Opdat deze deontologie gedragen wordt door diegenen die ze moeten naleven, is er advies gevraagd over de inhoud ervan aan de verschillende beroepsorganisaties van (beëdigd) vertalers, tolken, en vertalers-tolken, die vaak zelf een deontologische code hanteren.”
Ten tweede betekent dit ook dat niet alle beëdigd vertalers, tolken en vertalers-tolken tot een beroepsorganisatie behoren.
Ten derde – en dit is misschien wel het allerbelangrijkste – wil dit ook zeggen dat de code niet via een tuchtsysteem in de schoot van de beroepsorganisatie kan worden afgedwongen.
… zal de minister van Justitie het wel doen
Artikel 24 Wet 10 april 2014 tot oprichting van een nationaal register handelt over een mogelijke schorsing of schrapping door de minister van Justitie.
De eerste paragraaf van dit artikel heeft het over de vertaler, tolk of vertaler-tolk die “aan de plichten van zijn opdracht verzuimt of door zijn gedrag afbreuk doet aan de waardigheid van zijn titel”. De minister van Justitie (of een gemachtigde ambtenaar) kan de betrokken persoon dan schorsen of tijdelijk of definitief uit het nationaal register schrappen.
De tweede paragraaf van dit artikel handelt over de vertaler, tolk of vertaler-tolk die de code niet naleeft. Daar kan de aanvaardingscommissie optreden en een schorsing of tijdelijke of definitieve schrapping aan de minister van Justitie voorstellen. De aanvaardingscommissie is de commissie die advies verleent over de aanvaarding van een vertaler, tolk of vertaler-tolk in het nationaal register. De aanvaardingscommissie moet nog door de Koning samengesteld worden.
Een ‘federale’ code naast andere ‘lokale’ codes
De nieuwe deontologische code (weliswaar enkel van toepassing op een beëdigd vertaler, tolk, of vertaler-tolk die in het nationaal register staat ingeschreven) bestaat naast de deontologische codes van de verschillende beroepsorganisaties.(3, 4, 5)
Wanneer de nieuwe ‘federale’ code een bestaande ‘lokale’ deontologische code tegenspreekt, primeert de nieuwe code. Wanneer de nieuwe code iets regelt wat niet in een bestaande code is geregeld, wordt de nieuwe code toegepast. Of, zoals het verslag aan de Koning (in journalistieke stijl) formuleert: “Huidige code vult de beroepsdeontologie verder aan en primeert in geval van tegenstrijdigheden.”
Een code met hiaten
Het is opvallend dat de code nergens melding maakt van een verplichte verzekering voor de burgerlijke aansprakelijkheid. Die verzekering wordt nochtans wel vermeld in de code voor gerechtsdeskundigen. Rest ons dus te hopen dat de verschillende beroepsorganisaties hun leden zullen aanzetten tot het afsluiten van een verzekering. Maar, inderdaad, wat met de vertaler of tolk of vertaler-tolk die bij geen enkele beroepsorganisatie is aangesloten…
Veel minder erg vind ik dat de code niet spreekt over een veilige verwerking van persoonsgegevens (terwijl de code voor gerechtsdeskundigen dat opnieuw wel doet). De vertaler, tolk of vertaler-tolk zal zich moeten schikken naar de wetgeving voor de bescherming van de persoonsgegevens.(6)
Bijleren, een heel leven lang
Hoofdstuk 8 van de code heeft het over permanente vorming. Dit systeem van voortdurende bijscholing moet nog concreet uitgewerkt worden door de minister van Justitie (artikel 23 van de code). De permanente vorming is overigens helemaal niet vrijblijvend. Bij de aanvraag tot verlenging van zijn opname in het nationaal register moet de vertaler, tolk of vertaler-tolk een bewijs van permanente vorming bijvoegen (artikel 22 Wet 10 april 2014 tot oprichting van een nationaal register).
Geen onderscheid tussen strafzaken en burgerlijke zaken
De Europese Richtlijn 2010/64 van 20 oktober 2010 betreffende het recht op vertolking en vertaling in strafprocedures heeft het over de instelling van registers van onafhankelijke tolken en vertalers. De vraag vanuit Europa om te komen tot een registersysteem belangde dus enkel de strafprocedures aan. Bij de omzetting van de richtlijn is de Belgische wetgever ruimer gegaan, en heeft hij geen onderscheid gemaakt naar de aard van de zaken.
Het verbaast me dus ook niet dat de code geen onderscheid maakt tussen strafzaken en burgerlijke zaken. De verplichte gedragingen en ethische principes zijn volgens mij immers van zo’n algemene aard dat zij in hun vermelding kunnen gelden in strafzaken en in burgerlijke zaken. Iets anders is dat de deontologische regels in hun concrete toepassing misschien wel anders benaderd zullen worden naargelang het om een strafzaak of een burgerlijke zaak zal gaan.
Had het eenvoudiger en concreter gekund?
Ja! Ik nodig u uit om de deontologische code van de sociaal tolk te lezen.(7)
Deze deontologische code is eenvoudig en direct. De code bespreekt vijf grote deontologische principes en maakt met praktische richtlijnen duidelijk hoe de tolk tijdens de prestatie zou moeten handelen. Deze code leest als een trein.
En u? Wat vindt u van de nieuwe deontologische code? Ik hoor het graag.
Isabelle Bambust (
(1) https://justsearch.just.fgov.be/national-registry-search/translator
(3) http://www.lextra-lingua.be/?page_id=676
(4) https://bbvt.be/storage/files/deontologische-code-bbvt.pdf
(5) https://www.cbti-bkvt.org/nl/publications/code-of-conduct
(6) https://www.belgium.be/nl/justitie/privacy/bescherming_persoonsgegevens
(7) http://www.agii.be/sites/default/files/bestanden/deontologische_code_sociaal_tolken.pdf