Telefoontaps zijn een belangrijk instrument in de strijd tegen de criminaliteit. Omdat de samenleving internationaliseert, moet de politie steeds vaker telefoongesprekken in vreemde talen afluisteren. Daarvoor doet ze een beroep op taptolken. In België kan in principe iedereen telefoontaps vertalen. Er is geen controle op de kwaliteit van de vertaling en de tolken zijn niet gecertificeerd. Dat is in het licht van de recente gebeurtenissen in België een bijzonder zwakke schakel in het politioneel onderzoek. Dat zeggen de Antwerpse tolkwetenschappers van de KU Leuven, die pleiten voor verandering.
Wat doet een taptolk?
"Taptolken is het transcriberen, tolken of vertalen van afgeluisterd materiaal. Dat kan live gebeuren om bijvoorbeeld een inval voor te bereiden. Of post factum om verdachtmakingen hard te maken of om zaken voor de langere termijn voor te bereiden. Het woord taptolk, dat ook wel eens telefoontap of met de Engelse term wiretap interpreting genoemd wordt, stamt uit vroeger tijden. Toen had de tolk een koptelefoon op, beluisterde het afgeluisterde materiaal en tolkte hetgeen hij hoorde. Een politieman naast hem schreef dan bijvoorbeeld de Nederlandse versie neer. Maar in feite is taptolken veel meer dan dat. Het gaat ook om gecodeerde taal en culturele gegevens kunnen duiden, aan adaptatie doen, interessante van irrelevante informatie kunnen onderscheiden, samenvatten. Kortom, een vorm van politiewerk die veel meer is dan alleen maar tolken," verduidelijkt Heidi Salaets, hoofd van de onderzoeksgroep Tolkwetenschap van de KU Leuven, op het studentenportaal van de Antwerpse letterenfaculteit.
"Nu kan het zijn dat de politie in tijden van nood iemand naar de tapkamer stuurt die toevallig de taal spreekt en kan vertalen naar het Nederlands. Deze persoon wordt wel gescreend door de staatsveiligheid, maar dat zegt niets over zijn vertaal- of tolkcompetenties," aldus nog Heidi Salaets.
Naast het vertalen van bijvoorbeeld Engels, Arabisch of Pools moeten de taptolken het gesprek ook nog eens zo goed mogelijk op papier zetten. "Hoe schrijf je bijvoorbeeld op dat iemand aan de telefoon roept of twijfelt? Op dit moment zijn daar geen regels voor," aldus Heidi Salaets.
Als een verdachte zegt "Ik maak hem kapot!", is dat dan gemeend of maakt hij een grapje? En hoe schrijf je dat op? Heidi Salaets: "Van taptolken wordt verwacht dat ze kunnen inschatten wat al dan niet gemeend is tijdens een telefoongesprek. Een tolk is niet noodzakelijk getraind om deze inschatting te kunnen maken."
Bovendien is de software die taptolken gebruiken op dit moment enkel beschikbaar bij de politie. Katalin Balogh, hoofd van de opleiding Gerechtsvertalen en -tolken aan de KU Leuven: "Momenteel leiden taptolken elkaar een beetje op. Ze leren het programma on the job en geven elkaar al doende tips en tricks. Dat moet absoluut beter kunnen." Dat beaamt ook Abied Alsulaiman van de onderzoeksgroep Tolkwetenschap: "Er wordt gewerkt met een programma om het afgeluisterde materiaal te beluisteren en te transcriberen. Maar het toetsenbord is uitsluitend in Latijns schrift. Er zijn dus geen Arabische of Chinese tekens en ook geen cyrillisch schrift."
Niemand heeft zicht op de kwaliteit en de competenties van de taptolk, noch op wat nu precies de opdracht van de taptolk is. Als de opdracht "uitschrijven" luidt, wat is daar dan mee bedoeld? Dat kan van politie tot politie verschillen. Betekent het simultaan vertalen (de opname rechtstreeks in het Nederlands uitschrijven) of betekent het eerst in de vreemde taal transcriberen en vervolgens vertalen?
Opleiding, competentieprofiel, certificering
Op 21 april vond op de Antwerpse letterencampus van de KU Leuven een internationaal symposium over taptolken plaats. Experts uit onder meer Nederland, Italië, Hongarije en het Verenigd Koninkrijk deelden er hun expertise. Een van de conclusies was dat er een opleiding voor taptolken moet worden uitgewerkt en dat het beroep van taptolk moet worden gecertificeerd. Dat is ook waarvoor de tolkwetenschappers van de KU Leuven pleiten: een goede opleiding en een goed afgebakend profiel van de taptolk. "Naar onze mening volgt de persoon best eerst een basisopleiding gerechtsvertalen en –tolken. Je moet namelijk vertaal- en tolkcompetenties verwerven en juridische kennis hebben. Na assessment kan die persoon dan in het register van beëdigd vertalers en tolken opgenomen worden met de specialisatie ‘Forensisch Linguïstisch Tapexpert’ (FoLiTex). Het spreekt voor zich dat voor die persoon een volledig nieuwe deontologische code uitgetekend zal moeten worden. Als hij optreedt als FoLiTex is hij immers veel meer dan gerechtstolk en moet hij een andere code toepassen."
Meer info bij Heidi Salaets (tel. +32 3 502 15 57 en
Meer info bij Katalin Balogh (tel. +32 3 502 15 97 en