Bij uitgeverij Wereldbibliotheek (Amsterdam) is het boek ‘Schrijven als een ander’ van Maarten Steenmeijer verschenen. Dit boek gaat over het vertalen van literatuur. Wat is literair vertalen eigenlijk? Of wat zou literair vertalen kunnen zijn?
Musicus of detective
Wat is literair vertalen? En wat is de rol van de literair vertaler? Is hij te vergelijken met een uitvoerend musicus, zoals je vaak hoort? Of is hij een detective die probeert te achterhalen wat de schrijver van de tekst heeft willen zeggen? Dit zijn de vragen die centraal staan in dit boek. Ze laten zich echter niet volledig beantwoorden, aldus Maarten Steenmeijer in ‘Schrijven als een ander’ (160 blz.).
Stijl
Aan de hand van een groot aantal voorbeelden uit de literaire vertaalpraktijk laat de auteur zien waar het volgens hem in essentie om gaat: stijl. Stijl onderscheidt literaire teksten van andere teksten en vormt daarom ook de essentie van het literair vertalen. Maarten Steenmeijer vindt dat vertalers van literatuur zich meer om stijl zouden moeten bekommeren.
Vertaalcultuur
Hoewel dit boek vooral over het ambacht van het literair vertalen gaat, spreekt de auteur ook over de literaire vertaalcultuur in Nederland. Daarover zegt Maarten Steenmeijer in zijn inleiding: ‘Nederland heeft een literaire vertaalcultuur waar menig ander land jaloers op is. Er wordt veel literatuur vertaald, er is een mooi Letterenfonds dat literaire vertalingen subsidieert, aan vertaalprijzen geen gebrek, er is een taai en sympathiek vertaaltijdschrift (Filter), op de universiteiten is het literair vertalen bezig aan een comeback en een enkele keer wordt er een eredoctoraat uitgereikt aan een literair vertaler. Mooi zijn ook de pogingen om middelbare scholieren en het algemene publiek warm te maken voor het vak door middel van de jaarlijkse liedjesvertaalwedstrijd Nederland vertaalt. En bij prestigieuze projecten wordt soms de naam van de vertaler op de voorkant van het boek vermeld.’
‘Natuurlijk wordt er ook gemopperd. Maar dan gaat het bijna altijd over het karige honorarium dat vertalers voor hun belangrijke en moeilijke werk ontvangen (ongeveer de helft van wat een docent in het middelbaar onderwijs verdient) of over de hoge tijdsdruk die uitgevers hun vertalers opleggen bij boeken waarvan ze een hoge verkoop verwachten,’ aldus Maarten Steenmeijer.
‘Over de kwaliteit van vertalingen – de alfa en omega van het vak – hoor je daarentegen maar weinig. In recensies worden hier bij hoge uitzondering enkele woorden aan gewijd. Ook in het vaktijdschrift Filter is de aandacht voor dit onderwerp tamelijk incidenteel. Betekent dit dat we ons over de kwaliteit van literaire vertalingen daarom geen zorgen hoeven te maken? Voldoen zij in de regel aan de basiseis van het Nederlands Letterenfonds dat zij als volwaardige Nederlandse teksten kunnen worden gelezen?’
Maarten Steenmeijer vraagt het zich af. Afgaand op zijn eigen ervaring als bespreker van vertaalde Spaanstalige literatuur en als lezer van uit andere talen vertaalde literatuur antwoordt hij: "Ik kan de vraag (of literaire vertalingen in de regel als volwaardige Nederlandse teksten kunnen worden gelezen) niet met een volmondig ja beantwoorden.’
Schrijver als een ander
Vertalers moeten er zich volgens Maarten Steenmeijer beter bewust van worden dat ze onvermijdelijk ook zelf een eigen stijl hebben. En die moeten ze niet proberen weg te stoppen. Ze moeten hun eigen stijl juist exploiteren. Ze moeten af van het idee dat ze met hun vertaling het origineel zo dicht mogelijk moeten benaderen. Een vertaling kan toch nooit hetzelfde zijn als een origineel. Hij pleit ervoor dat de literair vertaler meer schrijver (lees co-auteur) wordt dan hij zich nu misschien maar voelt.
Tamtam maken
In een interview met La Chispa, een Nederlandstalige website en community over Latijns-Amerika, zegt Maarten Steenmeijer nog over het literaire vertaalvak: ‘Het vak raakt steeds meer gemarginaliseerd. We leven in een tijd waarin je niet bestaat als je jezelf niet op de kaart zet. Dertig jaar geleden ging je rustig je zolderkamertje op met een manuscript om er maanden later uit te komen met een vertaling. Die tijd is voorbij. Een vertaler, zeker in geval van ‘dode schrijvers’, is degene die tamtam kan maken rondom de publicatie van een boek. Vertalers moeten net als schrijvers culturele ondernemers zijn en actief acquireren. Dat is moeilijk voor de oudere garde. Jongeren zijn meer gewend om zichzelf te profileren via social media.’
Maarten Steenmeijer vindt dat vertalers meer op de voorgrond zouden moeten treden, meer ‘smoel’ moeten krijgen. ‘Het gaat niet om naamsbekendheid van de vertaler zelf, maar wel "dat het vertalersvak sexy wordt in Nederland".
De auteur
Maarten Steenmeijer is hoogleraar Spaanstalige Letterkunde en Cultuur aan de Radboud Universiteit Nijmegen en pleitbezorger van de Spaanstalige literatuur in Nederland. Hij vertaalde werken van onder meer Juan Carlos Onetti en Octavio Paz, en recenseert Spaanstalige literatuur voor de Volkskrant. Maarten Steenmeijer is auteur van Pop in literatuur (2005), Moderne wereldliteratuur in een notendop (2006) en Moderne Spaanse en Spaans-Amerikaanse literatuur (2009). In 2011 verzorgde hij samen met Barber van de Pol de uitgave Alle gedichten van Jorge Luis Borges en de bloemlezing De dichter is een kleine God. De 150 mooiste gedichten uit het Spaans.
Toegankelijk
Volgens La Chispa-redacteur Mark Weenink, die Schrijven als een ander op La Chispa bespreekt, is het boek ‘toegankelijk geschreven en geschikt voor zowel de leek als de professional die geïnteresseerd is in (ver)talen en literatuur. Het boek is helder opgebouwd en Steenmeijer laat verschillende theorieën de revue passeren, geïllustreerd met praktijkvoorbeelden met goede vertalingen en minder geslaagde passages. Uiteraard laat hij de boom, de bloeiperiode van de Latijns-Amerikaanse literatuur met grootheden als Vargas Llosa en García Márquez, niet onbesproken. En de gedetailleerde bespreking van de ontleding van de vertaling van Borges’ gedicht El Gaucho is helder en biedt inzicht in het wezenlijke werk van de vertaler.’
Klaagzang
Een lezenswaardige recensie schreef ook Hettie Marzak (Taal-Totaal) op de website van Bol.com. "(...) De meeste voorbeelden die Maarten Steenmeijer gekozen heeft, zijn onjuiste vertalingen; ik zou ook graag eens in positieve voorbeelden willen lezen hoe het dan wel moet. (...) Steenmeijer geeft interessante feiten en meningen weer en het boek leest heerlijk. (...) Maar gaandeweg begin ik me te ergeren aan zijn voortdurende gebedel om erkenning van literaire vertalers en de klaagzang over het gebrek daaraan, die volgens mij niet terecht zijn. (...) Het laatste hoofdstuk "Hoe word ik literair vertaler?" besluit hij met de woorden "Aan het werk!" Maar wie zijn boek gelezen heeft, heeft zich de moed daartoe allang laten ontnemen."
Schrijven als een ander is ook verkrijgbaar als e-book.
ISBN (paperback): 9789028426177
ISBN (e-book): 9789028441354
Meer info: http://wereldbibliotheek.nl/fonds/showbook.php?boek=750
Interview op La Chispa: www.lachispa.eu/artikelen/dansen-met-tekst/
Recensie op La Chispa: www.lachispa.eu/recensies/boeken/schrijven-als-een-ander-over-het-vertalen-van-literatuur/
Interview op Radio 1 (NL): www.radio1.nl/item/268414-"Schrijven-als-een-ander"-pleidooi-van-Maarten-Steenmeijer-voor-het-literair-vertalen.html
Recensie op bol.com: www.bol.com/nl/p/schrijven-als-een-ander/9200000035376148/