De problemen zijn bekend.
In het secundair onderwijs zijn de leerkracht Frans en zijn collega-leerkracht Nederlands knelpuntberoepen, vooral in de steden. De resultaten voor Frans zijn op alle niveaus pover. De lees- en luistervaardigheden in het Nederlands dalen in geen enkel OESO-land zo snel als in Vlaanderen. De problemen manifesteren zich zowel in het basis- als in het secundair onderwijs.
Ook een probleem is dat de taalvakken in het secundair onderwijs aan imago verliezen.
En dan nog dit: een op de zeven volwassenen in Vlaanderen is te laag geletterd om op een normale manier mee te kunnen in deze samenleving.
Impact op álle opleidingen
"Het mag dan ook niet verwonderen," zo vertelde Liesbeth Heyvaert, vicedecaan Onderwijs aan de letterenfaculteit van de KU Leuven, tijdens een hoorzitting in het Vlaams Parlement, "dat we ook in het hoger onderwijs vaststellen dat de taalbeheersing van de instromende studenten achteruitgaat. Het is belangrijk te benadrukken dat dit een impact heeft op álle opleidingen, niet alleen op taalopleidingen."
Het goede nieuws is dat steeds meer mensen die iets kunnen doen aan deze problemen, tot het besef lijken te komen dat er effectief problemen zijn. Een stand van zaken.
Regering, minister, parlement
Het is belangrijk dat er voldoende belangstelling is voor de talenopleidingen in het hoger onderwijs en voor de opleidingen Nederlands in het bijzonder. Omdat die belangstelling vermindert, moet er een Actieplan Talen komen. Zo staat het alvast in het regeerakkoord van de nieuwe Vlaamse regering.
Intussen kondigt ook onderwijsminister Ben Weyts in zijn beleidsnota een Actieplan Talen aan. "Ik ontwikkel een actieplan talen om ervoor te zorgen dat voldoende studenten instromen in de talenopleidingen en de opleidingen Nederlands in het bijzonder. De focus op de kwaliteit van het onderwijs Nederlandse taal en vreemde talen in basis- en secundair onderwijs vereist immers voldoende gekwalificeerde leraren."
Eind januari nodigde de commissie Onderwijs van het Vlaams Parlement de vertegenwoordigers van het Vlaams Talenplatform uit voor een hoorzitting in de commissie. De aanwezige commissieleden - er waren wel slechts drie van de zeven parlementaire fracties geïnteresseerd om te komen luisteren - hoorden hoe bezorgd de universiteiten naar de huidige situatie kijken en welke acties ze voorstellen om de problemen aan te pakken.
Vier actiepunten
Wat is er volgens het Vlaams Talenplatform nodig om het Vlaams talenonderwijs te versterken?
1. Er zijn structurele maatregelen nodig ter ondersteuning en professionalisering van taalleraren. Taalleraren voelen zich nu vaak onvoldoende gesteund en ondersteund. Aan onvoldoendes voor taal wordt niet altijd veel gewicht gegeven. Tijd en middelen voor volgehouden vakdidactische én vakinhoudelijke professionalisering ontbreken. Zijinstromers zijn nodig om tekorten op te vangen, maar moeten voldoende inhoudelijk en structureel worden begeleid.
2. Het taalonderwijs moet systematischer gemonitord worden in de schoolloopbaan, in samenwerking met universiteiten en hogescholen. Taalleraren beschikken over te weinig houvast om de vooruitgang die leerlingen boeken en de lacunes die moeten worden geremedieerd in te schatten. Ook de leerlingen zelf hebben onvoldoende zicht op de vooruitgang die ze boeken, de kennis die ze nog missen en de vaardigheden die extra inoefening behoeven. Samen met universiteiten en hogescholen moet daarom een plan voor systematische monitoring ontwikkeld worden.
3. Een (media)campagne moet het imago van talenstudies verbeteren en de keuze voor talenstudies bevorderen. Onder impuls van de overheid moet een campagne ontwikkeld worden die de waarde van een goede taalbeheersing onderstreept en de professionele meerwaarde van meertaligheid verduidelijkt. Niet alleen moet ze focussen op de culturele waarde van talenkennis (de creativiteit en rijkdom van taal en literatuur), maar ze moet bijvoorbeeld ook de rol van talige expertise in de analyse van big data tonen.
4. Het Talenplan moet sectoren, bedrijven, culturele partners betrekken en samen met hen het maatschappelijke belang van talen onder de aandacht brengen. Het Talenplan slaat op het onderwijsveld in zijn volle omvang, van kleuteronderwijs tot volwassenenonderwijs. Tegelijk is het meer dan een onderwijsdossier en dient het te worden ingebed in een bredere set van maatregelen.
Zeer ernstig, zeer urgent
Maar de kern van de boodschap van het Vlaams Talenplatform aan het Vlaams Parlement was wel heel duidelijk "dat de situatie ernstig is, zeer ernstig. En dat actie urgent is, zeer urgent, maar we geloven ook dat het momentum er is om met een brede groep van partners een stevig en alomvattend talenplan uit te werken. Met het Vlaams Talenplatform staan we klaar om dat plan mee uit te tekenen en de brede expertise van onze achterban in te zetten."
Wie of wat is het Vlaams Talenplatform?
Het Vlaams Talenplatform vertegenwoordigt alle academische taalopleidingen van de Vlaamse universiteiten. Dat zijn dus de opleidingen binnen de domeinen taal- en letterkunde en toegepaste taalkunde, en de educatieve masters talen.
Het platform toetst zijn standpunten en adviezen af met een brede groep van partners en actoren binnen het taalonderwijs en praat met de voornaamste stakeholders van het Vlaams taalonderwijs, de taalsector inbegrepen.
Bekijk de hoorzitting in het Vlaams Parlement
Lees het meest recente opiniestuk van het Talenplatform: Wankelende PISA-toren toont nood aan talenplan (De Tijd)
Lees over taal in het Vlaams regeerakkoord
Lees de beleidsnota van onderwijsminister Ben Weyts