Vier op de tien volwassenen zijn onvoldoende of beperkt gezondheidsvaardig. Wat betekent dat? Dat ze niet of niet goed in staat zijn om (betrouwbare) gezondheidsinformatie te vinden, te begrijpen en toe te passen op de eigen situatie. Nog anders gezegd is veertig procent van de volwassen Belgen niet in staat om bijvoorbeeld een doktersadvies correct op te volgen. Een lage "health literacy" is slecht voor de gezondheid en de portemonnee van de patiënt en brengt voor de zorgstaat extra kosten met zich mee.
Een team van de hogeschool Thomas More heeft een toolkit ontwikkeld waarmee zorgverstrekkers lage gezondheidsvaardigheden kunnen herkennen en die praktisch inzicht geeft in misschien wel de belangrijkste voorwaarde voor een goede gezondheidszorg: laagdrempelige communicatie. De toolkit heet "Heerlijk Helder in de Zorg".
"Laagdrempelig communiceren wordt dé uitdaging voor zorgomgevingen van de toekomst."
Health literacy
40 procent van de volwassenen en 18 procent van de 17- tot 18-jarigen is onvoldoende of slechts beperkt gezondheidsvaardig. Dat blijkt uit een recent onderzoek van het ziekenfonds CM. Basisgezondheidsvaardigheden, in het Engels health literacy en ook wel gezondheidswijsheid genoemd, zijn de elementaire lees- en begrijpvaardigheden die je nodig hebt om informatie over je gezondheid te kunnen begrijpen.
Gezondheidsinformatie moet heel breed worden verstaan. Ze gaat van de bewegwijzering in het ziekenhuis over vragenlijsten, onthaalbrochures, informatiefolders, medisch advies en facturen tot het telefoongesprek om een afspraak te maken, het gesprek aan de inschrijfbalie en uiteraard ook het zorggesprek zelf dat heel wat medisch jargon kan bevatten of dat een te hoog tempo kan hebben.
De gevolgen van lage gezondheidsvaardigheden voor de zorgvragers zijn evident: ze hebben het moeilijk om een gezond leven te leiden, ze zijn minder therapietrouw, ze doen minder aan preventie en ze maken meer oneigenlijk gebruik van gezondheidsdiensten. De gevolgen voor de zorgstaat zijn al even evident: overmatige zorgconsumptie en vermijdbare kosten.
Geletterdheidseisen verlagen
Uit onderzoek wereldwijd blijkt dat zorgomgevingen die laagdrempelig communiceren verschillende positieve effecten bewerkstelligen bij de zorgvrager. Ze stimuleren een betere kennis van de gezondheid, wat in een grotere autonomie en kritische ingesteldheid resulteert. Ze realiseren er een hogere therapietrouw en minder afsprakenverzuim mee en zorgen finaal voor betere gezondheidsuitkomsten. Overmatige zorgconsumptie wordt ermee ingeperkt en bijgevolg ook de kosten voor de zorgstaat.
Redenen genoeg dus voor slimme zorgomgevingen om de geletterdheidseisen die ze aan de zorgvrager stellen te verlagen. Redenen genoeg ook voor slimme gezondheidsprofessionals om hun communicatie en informatie laagdrempeliger te maken.
Bewustwording creëren
De meeste hulpverleners zijn zich wel bewust van het probleem, zo stellen de onderzoekers van Thomas More vast, maar vaak staan tijdgebrek en het ontbreken van voldoende expertise op het vlak van toegankelijk communiceren in de weg. Ze geven ook toe niet altijd de signalen voor lage gezondheidsvaardigheden te herkennen. Ze schatten de competenties van de zorgvrager bijgevolg verkeerd in en passen hun voorlichting of gespreksstrategie niet aan. Daarom is de toolkit "Heerlijk Helder in de Zorg" in de eerste plaats bedoeld om bewustwording te creëren over de hele problematiek van gezondheidsvaardigheden bij medewerkers van zorgomgevingen en om het belang te onderstrepen van toegankelijke communicatie en informatie als een van de voorwaarden voor optimale gezondheidszorg.
Toegankelijke gezondheidsinformatie is basisrecht
Wordt toegankelijke communicatie de komende jaren een kwaliteitsindicator van goede zorgverlening? Toegankelijke gezondheidsinformatie is in ieder geval een basisrecht. Niet alleen voor wie het geluk heeft goed geletterd te zijn, maar ook voor laaggeletterden, kwetsbare ouderen en anderstaligen. Overigens is een goede geletterdheid niet per definitie een garantie voor adequate gezondheidsvaardigheden. Uit onderzoek blijkt immers dat ook hoger opgeleiden problemen kunnen ondervinden in allerlei gezondheidsdomeinen, bijvoorbeeld omdat de zorgsituatie ongekend is, omdat de grote hoeveelheden nieuwe informatie overrompelen of omdat de bezorgdheid om de eigen gezondheid extreme vormen aanneemt. Stress heeft ook bij hoger opgeleiden een communicatieverstorend effect.
Toolkit "Heerlijk Helder in de Zorg"
De toolkit "Heerlijk Helder in de Zorg" (294 blz.) bestaat uit zeven gebruiksvriendelijke boekjes en een handige herkenningswijzer. De boekjes bieden concrete antwoorden op praktische vragen:
- Hoe herken je als zorgprofessional lage gezondheidsvaardigheden?
- Hoe houd je een zorggesprek in de consultatieruimte of in de onderzoekskamer laagdrempelig? En een baliegesprek? Een telefonisch contact?
- Hoe gemakkelijk vindt een patiënt zijn weg in je zorgomgeving?
- Hoe toegankelijk zijn de gedrukte informatiematerialen?
- Wat zijn de voornaamste adviezen om mondelinge en schriftelijke zorgcommunicatie toegankelijker te maken?
- Welke laagdrempelige alternatieven zijn er voor medisch jargon? De toolkit bevat een woordenlijst met heldere alternatieven voor termen in verband met website, onthaal, inschrijving, navigatie, diensten en specialisten, op de afdeling, onderzoeken, ombudsdienst, factuur.
- Hoe sensibiliseer je zorgmedewerkers over de problematiek van lage gezondheidsvaardigheden? Hoe creëer je draagvlak voor een verbetertraject? Hoe pak je zo’n verbetertraject praktisch aan?
- Hoe meet je de toegankelijkheid van je zorgcommunicatie? Hoe kun je je communicatie evalueren? Mystery calls, wandelinterviews, checklists ...
"Heerlijk Helder in de zorg" biedt alle handvatten waarmee ziekenhuizen en zorgverstrekkers van hun instelling of praktijk een laagdrempelige, toegankelijke, inclusieve en voor iedereen kwaliteitsvolle omgeving kunnen maken.
Ter inspiratie bevat de toolkit ook veel voorbeelden van beeldmateriaal waarmee specifieke communicatie kan worden ondersteund: infografieken, filmpjes, beeldverhalen, foto's, iconen, enz.
De toolkit is bedoeld voor een brede en multidisciplinaire groep zorgprofessionals: communicatieverantwoordelijken, baliemedewerkers, verpleegkundigen, huisartsen, apothekers, fysiotherapeuten, ergotherapeuten, kinesisten en logopedisten, maatschappelijk medewerkers, thuiszorgdiensten, woonzorgdiensten, zorgverzekeraars, patiëntenorganisaties, enz.
De toolkit is via onderstaande website te bestellen. Belangstellenden kunnen het eerste van de zeven boekjes "Aan de slag" gratis inkijken.
Well Done
Intussen sleept de toolkit een nominatie voor de "Well Done - MSD Health Literacy Awards 2016" in de wacht. Deze prijzen belonen de beste initiatieven ter bevordering van de gezondheidswijsheid in België. Met dit initiatief, dat ondersteund wordt door 14 verenigingen uit de gezondheidssector, werden al meer dan 170 Belgische projecten ter bevordering van de gezondheidswijsheid in kaart gebracht. Voor de vierde jaargang waren er 54 kandidaten in drie categorieën. "Heerlijk Helder in de Zorg" haalde de top 3 in de categorie Community.
Toekomst?
Gaat het eigenlijk wel de goede richting uit met de gezondheidsvaardigheden? Gezondheidszorg wordt immers steeds complexer en technischer. Er wordt steeds meer verwacht van de patiënt: meer zelfredzaamheid, meer grip krijgen op de eigen gezondheidssituatie. In een interview met Weliswaar, magazine voor iedereen die werkzaam is in de welzijns- en gezondheidszorg in Vlaanderen, zegt projectcoördinator Leen Haesaert van Thomas More: "De Vlaamse overheid gaf al de eerste impulsen om van inclusief communiceren een kwaliteitsindicator te maken voor de toekomst. En aandacht voor health literacy werd opgenomen in het federaal regeerakkoord."
#Heerlijkhelder in alle zorgopleidingen
De toolkit "Heerlijk Helder in de Zorg" staat boordevol tips om zorgcommunicatie laagdrempelig en inclusief te maken. Maar wat als hulpverleners gewoon geen tijd hebben? Leen Haesaert: "De zorgsector moet inspelen op een vergrijzende en verkleurende maatschappij. Daarnaast wordt van de patiënt steeds meer verwacht dat hij mee partner is in het zorgproces. Dat vereist dat de patiënt alle info begrijpt. In alle zorgopleidingen zou je moeten leren hoe je helder communiceert. Dat komt iedereen ten goede, in de eerste plaats de zorgsector zelf."
ISBN: 9789090298375
Meer info bij projectcoördinator Leen Haesaert (tel. +32 (0)15 36 91 50 of
Meer info: http://www.memori.be/heerlijk-helder-in-de-zorg.html
Meer info: http://www.memori.be/heerlijkheldertoolkit.html
Meer info: https://youtu.be/E_RsiGdOhCM
Meer info: www.welldoneawards.be
Meer info: https://www.weliswaar.be/heerlijk-helder-de-zorg