Een op de tien ouders in Vlaanderen is laaggeletterd.
Dat wil zeggen dat ze niet goed genoeg kunnen lezen en schrijven om op een normale manier mee te kunnen in de samenleving. Ze kunnen niets opzoeken op internet, ze kunnen geen formulier invullen, ze kunnen een uitnodiging voor een schoolactiviteit van hun kinderen niet begrijpen.
Laaggeletterdheid bij ouders is het thema van de Week van de Geletterdheid, die dit jaar van 10 tot 14 september plaatsvindt. Hoe groot is het probleem eigenlijk?
Ik voelde me een slechte moeder
In het jongste nummer van De Bond, het maandelijkse ledenmagazine van de Gezinsbond, vertelt Nancy Goor hoe het haar als laaggeletterde ouder verging. Ze is moeder van vier kinderen tussen 19 en 25 jaar. Door verschillende omstandigheden leerde ze op de basisschool niet goed lezen, schrijven en rekenen. Ze trouwde en kreeg kinderen, en toen die naar school gingen, hield ze zich zo veel mogelijk afzijdig om te vermijden dat ze door de mand zou vallen.
"Naar een oudercontact durfde ik niet gaan. Ik was altijd bang en kwam zo weinig mogelijk buiten. (...) De kinderen hadden vaak op school niet mee wat ze nodig hadden, omdat ik de briefjes niet kon lezen. Ik voelde me een slechte moeder. Ik had allerlei trucjes om te verbergen dat ik niet kon wat anderen wel konden, maar stond constant onder stress.”
Op een dag raapte Nancy Goor al haar moed bijeen en ging ze naar een Centrum voor Basiseducatie om beter te leren lezen, schrijven en rekenen.
“Dat ik mijn kind wilde helpen was de motivatie die me over de drempel duwde, al was het met een bang hartje. (...) Intussen had ik ervaren dat ik niet zo dom was als ik altijd had gedacht. Dat gaf me zelfvertrouwen. Een cursus assertiviteit hielp me om mijn mening te durven geven en te praten met leerkrachten of de directeur. Ik ging naar de oudercontacten en zat in het oudercomité. Ik werd zelfs leesmoeder. Ik die tot enkele jaren daarvoor niet kon lezen."
Een op de tien ouders is laaggeletterd
Tien procent van alle ouders met kinderen jonger dan 13 jaar is laaggeletterd, zo blijkt uit de recentste cijfers. Om te voorkomen dat laaggeletterdheid wordt doorgegeven van generatie op generatie, is werken aan de geletterdheid van de ouders belangrijk. Het verhoogt de kansen van de ouders én die van hun kinderen. Geletterde ouders zijn sterke ouders. Sterke ouders, sterke kinderen.
Hoe weten we dat een op de tien ouders laaggeletterd is? De geletterdheid bij volwassenen is de voorbije twintig jaar in Vlaanderen tweemaal ten gronde gemeten: in 1996 en 2012. We hebben dus niet alleen twee momentopnames, maar kunnen ook trendmatige ontwikkelingen zien en internationaal vergelijken. Met dank aan grootschalig internationaal onderzoek van de OESO. In Vlaanderen is dit zogenaamde PIAAC-onderzoek uitgevoerd door de Universiteit Gent onder leiding van prof. dr. Martin Valcke.
Uit dat onderzoek leren we dus dat in Vlaanderen een op de zeven volwassenen laaggeletterd is. Dat is ruim 15% van de volwassen bevolking. Bijna 600.000 mensen hebben de grootste moeite (of zijn helemaal niet in staat) om een uurtabel te interpreteren, een gebruiksaanwijzing te lezen en te begrijpen, een wegbeschrijving te begrijpen, een formulier in te vullen, iets op te zoeken op internet, online te bankieren, een uitnodiging voor een (school)activiteit te begrijpen.
Er is de afgelopen 20 jaar in Vlaanderen veel geletterdheidsbeleid ontwikkeld, maar in de cijfers trappelt Vlaanderen ter plaatse. Het aantal laaggeletterden neemt niet af. Intussen worden de eerste voorbereidingen getroffen voor de volgende PIAAC-meting. De resultaten daarvan zullen we naar verluidt in 2023 kennen.
Diploma bedriegt
De sector van de basiseducatie verricht schitterend geletterdheidswerk bij volwassenen, het Vlaams Strategisch Plan Geletterdheid is een degelijk plan, de Week van de Geletterdheid is een goede campagne want familiegeletterdheid is belangrijk, maar een probleem blijft dat er gedweild wordt met de kraan nog steeds open. Want wat zien we, als we nauwkeurig inzoomen op de beschikbare data? Het aantal laaggeletterde jongvolwassenen is de voorbije jaren fors toegenomen. Ze behalen toch meer en hogere diploma's, zegt u? Ja, dat betekent dus dat hun diploma steeds minder een garantie is om geletterd te zijn.
Met andere woorden: het leerplichtonderwijs slaagt er niet in om het gemiddeld geletterdheidsniveau bij jonge volwassenen te verbeteren. Integendeel.
Is een verklaring dat er nog te veel gefocust wordt op het behalen van een diploma en nog te weinig op de sleutelvaardigheden die er echt toe doen en die de economie en de samenleving van deze jongvolwassenen verlangen? Vermoed wordt dat deze focusfout in het onderwijs mede in stand wordt gehouden doordat het diploma voor de meeste werkgevers nog steeds het voornaamste selectiecriterium is bij de rekrutering van nieuwe medewerkers. Weten zij nog niet dat een diploma steeds minder een garantie biedt dat een kandidaat ook functioneel geletterd is? Het is ook niet iets om veel ruchtbaarheid aan te geven natuurlijk ...
Een kost van 650 miljoen euro
Laaggeletterden zijn geestelijk en lichamelijk vaker ziek, vaker werkloos, vaker politiek apathisch, doen geen vrijwilligerswerk en nemen op geen enkele manier positief deel aan de samenleving. Ook dat weten we uit onderzoek.
In Nederland is door PricewaterhouseCoopers (PwC) in opdracht van de Nederlandse Stichting Lezen & Schrijven berekend dat het niet goed kunnen lezen, schrijven en/of rekenen de laaggeletterde zelf zo’n 575 euro per jaar kost. Een snelle extrapolatie naar Vlaanderen leert dat laaggeletterde volwassenen in Vlaanderen dan samen ongeveer 350 miljoen euro mislopen. Dit bedrag is buiten de kost voor de samenleving en de economie gerekend.
De Taalsector berekende dat de maatschappelijke en economische kost van de gemeten laaggeletterdheid bij volwassenen in Vlaanderen rond de 650 miljoen euro per jaar schommelt.
Deze kost zal de komende jaren verder toenemen, is onze verwachting, omdat het leerplichtonderwijs steeds meer jongvolwassenen aflevert (ja, ook mét een diploma) die functioneel laaggeletterd zijn. Dat is wat de harde cijfers zeggen. We zullen bij het volgende PIAAC-onderzoek in 2023 - en liefst veel eerder nog - maar al te graag tegengesproken worden.
Geletterdheid is een bevoegdheid van minister van Onderwijs Hilde Crevits. In 2009 heeft Vlaanderen in zijn Pact 2020 de ambitie geformuleerd om de laaggeletterdheid tegen 2020 terug te dringen tot 3 procent. De lezer begrijpt dat dat bij gelijk beleid en gelijk budget niet meer realistisch is.
Campagne
De Week van de Geletterdheid is een campagne van het Vlaams departement Onderwijs en Vorming in een samenwerking met Netwerk Basiseducatie, vzw Linc (Lezen, INformatie en Communicatie), Vocvo (Vlaams ondersteuningscentrum voor het volwassenenonderwijs), Wablieft, Kind & Gezin en Gezinsbond.
De campagne vraagt dit jaar dus extra aandacht voor familiegeletterdheid: geletterde ouders zijn sterke ouders. Sterke ouders, sterke kinderen.
Het belang van geletterdheid staat in deze periode ook op de internationale agenda. Ieder jaar organiseert UNESCO op 8 september de internationale dag van de Geletterdheid.
Lees ook: Verslag van de Ronde Tafel over Laaggeletterdheid bij De Taalsector, met 7 concrete actiesuggesties: https://taalsector.be/VerslagRondeTafelLaaggeletterdheid05122013.pdf
Lees ook: Dossier Geletterdheid: Vlaanderen trappelt ter plaatse: https:/taalsector.be/schrijven-en-lezen/geletterdheid/3109-geletterdheid-vlaanderen-trappelt-ter-plaatse
Meer info: https://ikbenmee.be/home/