"Tolken zijn noodzakelijk om de rechten van vluchtelingen en migranten te vrijwaren."
Dat zeggen de tolkwetenschappers Katalin Balogh en Heidi Salaets van de KU Leuven naar aanleiding van het rapport van het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS) over de kwestie Soedan.
De feiten
Vorige zomer werden in België tientallen personen van Soedanese herkomst aangehouden. Ze bleken zonder identiteitsdocumenten illegaal in België te verblijven. Om de terugkeer naar hun land van herkomst mogelijk te maken, bleek het nodig hun identiteit te laten vaststellen door de Soedanese autoriteiten. Om de identificatie te versnellen bood België aan Soedan aan een missie van experten uit Soedan te organiseren. Deze Soedanese experten hebben in september gesprekken gehad met 61 personen in gesloten centra voor illegalen.
Onderzoek
In opdracht van de Belgische regering heeft het CGVS onderzocht of Soedanezen na hun verwijdering en terugkeer in Soedan het slachtoffer zijn geworden van foltering, mishandeling of onmenselijke behandeling en of het non-refoulementprincipe geschonden werd. Het recht op non-refoulement verbiedt staten personen terug te sturen naar een land waar hun leven of vrijheid in gevaar is. Dit recht is vastgelegd in onder meer het Europees Verdrag ter bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (EVRM). In Soedan is een regime aan de macht met een twijfelachtige reputatie als het gaat over mensenrechten. De huidige president werd voor het Internationaal Strafhof aangeklaagd voor genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid tijdens het conflict in Darfoer tussen 2003 en 2008.
Uit het onderzoeksrapport van het CGVS blijkt onder meer dat er geen bewijzen zijn dat teruggestuurde Soedanezen na hun terugkeer gefolterd werden, maar er kon volgens het CGVS ook niet worden vastgesteld dat er niet gefolterd werd.
61 gesprekken zonder tolk
Uit het onderzoeksrapport blijkt echter ook dat bij de gesprekken van de Soedanese identificatiemissie met 61 betrokken Soedanezen weliswaar steeds een medewerker van de Dienst Vreemdelingenzaken aanwezig was, maar dat deze medewerker niet altijd dicht in de buurt was van de plaats van het gesprek en "dat de betrokken medewerker in het algemeen niet de taal (Arabisch) machtig was waarin het gesprek gevoerd werd".
Daarom beveelt het CGVS het volgende aan: "Om het risico op eventuele problemen (bv. bedreigingen) te voorkomen, is het aanbevolen om bij identificatie een aantal voorzorgsmaatregelen te nemen, bv. door (...) de gesprekken te laten plaatsvinden in aanwezigheid van een persoon van de Belgische overheid en een persoon (tolk) die de taal van het gesprek verstaat."
Een persoon die de taal verstaat?
De aanbeveling van het CGVS is onvoldoende accuraat. Er is immers een wezenlijk verschil tussen een opgeleide tolk en "een persoon die de taal van het gesprek verstaat". Om de rechten van vluchtelingen en migranten te vrijwaren zijn tolken noodzakelijk. Dat zeggen de tolkwetenschappers Katalin Balogh en Heidi Salaets van de KU Leuven naar aanleiding van het rapport van het CGVS over de kwestie Soedan.
In het weekblad Knack zeggen Katalin Balogh en Heidi Salaets: "Een persoon die de taal van het gesprek verstaat, is niet noodzakelijk een tolk. Het omgekeerde is natuurlijk wel het geval. Een opgeleide tolk, met een duidelijk omschreven professioneel statuut, is vanzelfsprekend de persoon die de taal van het gesprek verstaat. Maar tolken zijn er niet alleen om het gesprek te verstaan: zij zetten ook elke boodschap om in de taal die voor de ene of ander begrijpelijk is. In dit geval is dat Nederlands/Frans voor de persoon van de Belgische overheid en een van de Soedanese talen voor de Soedanees in kwestie."
"Tolken worden tijdens een verhoor of gesprek vaak gezien als een lastige, maar noodzakelijke hindernis. Ook al zorgen zij voor de broodnodige communicatie die zonder hen niet zou bestaan, toch worden ze gezien als personen die het gesprek vertragen en de respectieve sprekers "onderbreken" om te tolken in de andere taal wat er net gezegd is. Maar vooral is er het wantrouwen: wat weten ze van de situatie? Zijn ze überhaupt te vertrouwen? Of kennen ze die persoon voor wie ze tolken en helpen ze hen zonder medeweten van de ondervragende partij?"
Tolken is meer dan twee talen kennen
"(...) Dat iemand twee of meerdere talen kent, betekent niet automatisch dat hij of zij kan tolken. Wij hebben ervaren dat om bij het CGVS te kunnen fungeren als talige bemiddelaar - professionele tolk willen we ze zeker niet noemen - het blijkbaar volstaat om de twee talen te "kennen". Wat dit "kennen" inhoudt, is niet duidelijk. Er worden immers geen kwalitatieve en professionele eisen gesteld. Niet zelden is het voldoende om de vraag van de ambtenaar van het CGVS of er voldoende talenkennis is, bevestigend te beantwoorden. Er wordt verder niet gepeild naar de vereiste tolkvaardigheden, naar de kennis van de tolk-deontologie, en van de verschillende tolktechnieken."
Basisrechten geschonden
Als het moet, kunnen volgens Katalin Balogh en Heidi Salaets ook voor zogenaamd exotische talen snel, efficiënt en niet eens zo duur tolken worden opgeleid. Methoden hiervoor zijn wetenschappelijk onderzocht, onder andere in Europese projecten zoals TraiLLD (Training in Languages of Lesser Diffusion). "Wij hebben hiermee reeds enkele keren aangeklopt bij het CGVS en voorgesteld om samen te werken ten gunste van een billijke afhandeling van dossiers van bescherming, asiel, en mogelijke uitwijzing. Tot dusver werd daarop niet ingegaan. Verantwoordelijke ambtenaren van het CGVS blijven erbij dat de aanwezigheid van een ad-hoctolk ruimschoots volstaat. "Meer moet dat niet zijn": iemand - wie dan ook - die de taal van de asielzoeker "kent", kan gewoon komen "tolken". Blijkbaar wordt er niet stilgestaan bij het feit dat hiermee de basisrechten van de migrant geschonden worden."
Katalin Balogh en Heidi Salaets besluiten: "Wij willen daarom bij de premier, de bevoegde minister en de staatssecretaris aandringen om in deze praktijk verandering te brengen, wat te verdedigen is zowel op strikt politiek-juridische gronden als naar de geest van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Wanneer tijdens een asielgesprek een tolk aanwezig moet zijn, laat het alstublieft toch iemand zijn die opgeleid is en die weet wat deze job inhoudt, wat tolken is! Een degelijk opgeleide tolk kan namelijk soelaas brengen. Het gevoel van opluchting dat een vluchteling zijn of haar verhaal helemaal kon vertellen en dat dit verhaal in het Nederlands of Frans ook getrouw en nauwkeurig wordt overgebracht, helpt de zaak van een fair verslag vooruit."
Meer info: https://www.arts.kuleuven.be/tolkwetenschap
Meer info: https://www.lannoo.be/nl/trailld-training-languages-lesser-diffusion