Hoeveel officiële talen zijn er in België? En in Vlaanderen? Zijn er in België officieel erkende minderheidstalen? En in Vlaanderen? Is de Vlaamse Gebarentaal een erkende taal?
De Vlaamse Gebarentaal (VGT) is al tien jaar erkend door de Vlaamse overheid als de "visueel-gestuele natuurlijke taal die gebruikt wordt door Dove mensen en Vlaamse Gebarentaalgebruikers in de Vlaamse Gemeenschap en in het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad".
Is de Vlaamse Gebarentaal dan een officiële taal? Neen, niet in Vlaanderen en niet in België. Een officieel erkende minderheidstaal misschien? "Dove mensen behoren tot de linguïstisch-culturele minderheidsgroep waarvoor de Vlaamse Gebarentaal een identificerende rol speelt." Neen, ook geen erkende minderheidstaal.
Tien jaar erkenning van de Vlaamse Gebarentaal is goed geweest voor de status van de taal en haar gebruikers, maar veel taalrechten hebben de Vlaamse Gebarentaligen met hun erkenning nog niet gekocht. Een beetje meer status, een adviescommissie, een kennis- en informatiecentrum, wat subsidies voor sensibiliseringsprojecten voor VGT. De erkenning was dus eerder symbolisch. Belangrijk, maar symbolisch. Daar moet nu verandering in komen, zo vindt de Dovengemeenschap. Het is tijd om een aantal elementaire rechten van Vlaamse Gebarentaligen te waarborgen. Een uitgebreide stand van zaken.
#VGT10JAAR
De viering in het Vlaams Parlement van tien jaar erkenning van de Vlaamse Gebarentaal op 26 april 2016 was een hoogdag voor de Vlaamse Dovengemeenschap. Voor de aanwezigen was het een echt kippenvelmoment. Er was vreugde en voldoening over alles wat er de afgelopen tien jaar bereikt is, maar er was ook strijdvaardigheid. De Dovengemeenschap beseft dat de erkenning niet volstaat om de rechten van de VGT-gebruikers te waarborgen.
Rechten
De juridische positie van de Vlaamse Gebarentaal moet sterk verbeteren, zowel op Vlaams als op federaal niveau. En er moeten elementaire taalrechten voor Vlaamse Gebarentaligen van komen. Twee voorbeelden: het recht voor een doof kind om Vlaamse Gebarentaal te verwerven. Of het recht op (neutrale en volledige) informatie: horende ouders van een doof geboren kind moeten geen eenzijdig medische informatie krijgen die focust op de "handicap", maar neutrale en volledige informatie, ook over het belang en de meerwaarde van Vlaamse Gebarentaal voor hun dove kind, voor de opvoeding, voor de persoonlijke en de sociaal-emotionele ontwikkeling van hun kind.
Recht op gebarentaalverwerving
Neem nu het recht voor het dove kind op het aanleren van Vlaamse Gebarentaal. Dat klinkt evident, maar voor vele kinderen die doof geboren worden in een horende familie is dit recht niet gewaarborgd. Dat komt omdat de ouders vooral medisch advies over een cochleair implantaat krijgen en weinig of geen informatie over de meerwaarde van VGT voor de ontwikkeling van het kind. Meer dan 90 procent van de dove kinderen wordt geboren in een horende familie.
Recht op gelijke onderwijskansen
Volwaardig onderwijs in je moedertaal in Vlaanderen? Nog niet voor dove kinderen. Voor hen is het kiezen tussen buitengewoon onderwijs of "vertaald" regulier onderwijs met de hulp van een tolk.
In het buitengewoon onderwijs is de populatie zeer heterogeen: kinderen met beperkte kennis van de instructietaal, verstandelijke beperkingen, gedragsproblemen, enz. Het buitengewoon onderwijs biedt weinig diplomamogelijkheden en bijgevolg weinig arbeidskansen.
Is het regulier onderwijs beter? In het regulier onderwijs komt de dove leerling zelden of nooit in contact met dove leeftijdsgenoten en dove volwassenen. Ook wordt er geen vak Dovencultuur of Vlaamse Gebarentaal aangeboden.
Sinds 2013 kan er in het reguliere kleuter- en lager onderwijs een tolk Vlaamse Gebarentaal worden ingezet. Dat is echter niet de beste oplossing, want kinderen die naar het kleuter- en lager onderwijs gaan, ontwikkelen nog volop taal. Een tolk VGT heeft niet de taak de taalontwikkeling van dove kinderen in het oog te houden en ertoe bij te dragen. Het gebruik van een tolk VGT impliceert dat een kind de taal al helemaal machtig is, maar 90 tot 95 procent van de dove kinderen heeft horende ouders. "Vertaald" onderwijs biedt dus onvoldoende kansen voor de taalverwerving en taalontwikkeling van dove kinderen; er is geen rechtstreekse communicatie met leerkrachten en volwassen taalrolmodellen.
Tweetalig onderwijs
Kleuters en jonge kinderen hebben er alle belang bij dat ze onderwijs krijgen in een taal die ze verstaan. Voor het dove kind is gebarentaal de meest geschikte taal. Daarom wil de Dovengemeenschap volwaardig tweetalig onderwijs: tweetalige klassen met dove kinderen en horende kinderen van dove ouders die VGT als moedertaal hebben. In het regulier onderwijs wel te verstaan, waar de voer- en instructietalen Vlaamse Gebarentaal en Nederlands moeten zijn, waar het vak Nederlands en het vak VGT gelijkwaardig worden aangeboden, waar de leerkrachten tweetalige en biculturele dove leerkrachten zijn. Deze onderwijsvorm bestaat in Vlaanderen nog niet. Het huidige onderwijs voldoet niet aan de noden en de rechten van dove kinderen, hun horende broers en zussen, en horende kinderen van dove ouders. België heeft het VN-verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap in 2009 geratificeerd. Het gebruik van gebarentaal door dove personen is een mensenrecht.
Tv-programma's in VGT
Zoals het dove kind in het reguliere onderwijs in Vlaanderen op dit moment met "vertaald" onderwijs tevreden moet zijn, zo beperken de Vlaamse media zich tot het vertalen van Nederlandstalige inhoud in VGT met de hulp van een tolk. Op de openbare tv-zender wordt het avondjournaal met een tolk toegankelijk gemaakt voor Vlaamse Gebarentaligen. Maar uit verschillende evaluaties blijkt dat de getolkte nieuwsuitzendingen het merendeel van de Vlaamse Gebarentaligen niet bereiken.
De Dovengemeenschap wil meer dan "vertaalde" inhoud. Ze wil eigen visuele media, eigen tv-programma's in Vlaamse Gebarentaal, steeds toegankelijk gemaakt voor niet-gebarentaligen via ondertiteling in het Nederlands. Deze vorm van inclusieve televisie bestaat in Vlaanderen nog niet in de reguliere media.
Opleiding voor dove tolken
De huidige opleidingen tot tolk Vlaamse Gebarentaal focussen uitsluitend op het simultaan tolken van gesproken taal in Vlaamse Gebarentaal en vice versa. Deze opleidingen leveren bijgevolg alleen horende tolken Vlaamse Gebarentaal af. Het is echter wenselijk dat er een formele opleiding voor dove tolken wordt ontwikkeld en dat dove tolken door de overheid worden erkend. Er is immers een groeiende nood aan dove tolken en in de praktijk zijn steeds meer dove personen als vertaler of tolk Vlaamse Gebarentaal actief. Zonder opleiding, zonder diploma, zonder erkenning en dus ook zonder vergoeding voor prestaties en reiskosten. Dove tolken worden vooral ingezet om Nederlandse teksten, meestal overheidsinformatie en publieke (voor de Dovengemeenschap bedoelde) informatie, te vertalen in Vlaamse Gebarentaal. Hun vertalingen verschijnen in de vorm van filmpjes die meestal naast de Nederlandse versie gepubliceerd worden op websites. Ook tijdens lezingen en congressen worden dove tolken ingeschakeld om een buitenlandse gebarentaal of International Sign in Vlaamse Gebarentaal te tolken. Het is tijd voor een formele opleiding voor dove tolken en vertalers in Vlaanderen. Dove tolken moeten erkend worden en via het CAB (Vlaams Communicatie Assistentie Bureau voor Doven vzw) kunnen worden aangevraagd.
Tijd voor verdere stappen
"De Vlaamse Gebarentaal, afgekort VGT, is de visueel-gestuele natuurlijke taal die gebruikt wordt door Dove mensen en Vlaamse Gebarentaalgebruikers in de Vlaamse Gemeenschap en in het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad. Dove mensen behoren tot de linguïstisch-culturele minderheidsgroep waarvoor de Vlaamse Gebarentaal een identificerende rol speelt. De Vlaamse Gebarentaal wordt hierbij erkend," aldus het Vlaams decreet van 26 april 2006. Deze erkenning is belangrijk, maar symbolisch. Het decreet erkent de Vlaamse Gebarentaal, maar niet het recht op Vlaamse Gebarentaal voor de linguïstisch-culturele minderheidsgroep van Vlaamse Gebarentaligen. Het is tijd om de erkenning van gebarentaal ruimer op te vatten. Het is tijd om de juridische status van de Vlaamse Gebarentaal (op Vlaams en Belgisch niveau) te versterken. Het is tijd voor verdere concrete wetgeving inzake onderwijs, media, bestuurszaken, werk, enz. zodat een aantal elementaire rechten van Vlaamse Gebarentaligen - recht op het verwerven van VGT, recht op informatie, recht op het gebruik van VGT - worden gewaarborgd.
Vlaamse Gebarentaal?
De Vlaamse Gebarentaal is een volwaardige, natuurlijke taal met een eigen grammatica. En zoals alle talen een woordenschat hebben, zo heeft de Vlaamse Gebarentaal een gebarenschat. De Vlaamse Gebarentaal is niet afgeleid van het Nederlands. De taal wordt in Vlaanderen al honderden jaren gebruikt; de gebruikers vormen een gemeenschap met een rijke cultuur, geschiedenis, tradities, enz.
CI?
Een CI of cochleair implantaat is een apparaatje dat in het binnenoor wordt ingebracht en binnenkomend geluid omzet in elektrische impulsen die de gehoorzenuw stimuleren. Met een CI kunnen dove kinderen geluid waarnemen (dat overigens heel anders klinkt dan wat horenden horen) en een gesproken taal leren. De behaalde resultaten variëren echter sterk van kind tot kind.
Mijn baby is doof
Het decreet waarmee de Vlaamse overheid tien jaar geleden de Vlaamse Gebarentaal symbolisch erkende, regelde ook de oprichting van een commissie die de overheid adviseert over VGT en een kennis- en informatiecentrum over VGT. Het decreet voorziet ook subsidies (30.000 euro per jaar) voor diverse sensibiliseringsprojecten met het oog op de maatschappelijke verankering van VGT.
Twee jaar geleden won Fevlado, de Federatie van Vlaamse Dovenorganisaties, een LIA (Language Industry Award) in de categorie Beste Taalproject 2013 met "Mijn baby is doof", een documentaire met grote impact bij horende ouders over de meerwaarde van Vlaamse Gebarentaal.
Meer info: www.vgtc.be
Meer info: www.fevlado.be
Meer info: www.adviesvgt.be
Meer info: www.vlaamsegebarentaal.be
Meer info: www.vgt10jaar.be
Meer info: www.mijnbabyisdoof.be