Wat is standaardtaal? Waar is de norm? Wat is juist en wat is fout? Moeten jongeren nog zuiver Nederlands leren? Is tussentaal af te raden? Wordt het Nederlands armer door tussentaal? Vreet tussentaal zowel het AN als het dialect op? Of is tussentaal de feitelijke Vlaamse standaardtaal?
Goede vragen. Maar wat is bij het begin van het nieuwe schooljaar het antwoord van het Vlaams onderwijs op deze vragen? Welke opvattingen verspreidt het Vlaams onderwijs hierover via de schoolboeken bij de jongeren?
Wel, zo veel schoolboeken, zo veel opvattingen. En niet alleen tussen de verschillende schoolboekenreeksen of leergangen verschillen de opvattingen, maar ook binnen de reeksen blijken verschillende redacteurs of redactieploegen uiteenlopende, verouderde en vooral inconsistente opvattingen te verspreiden.
"Een maatschappelijk probleem," vindt KU Leuven-docent Johan De Schryver, "waarvoor de auteurs niet de hoofdverantwoordelijkheid dragen." In een uitgebreid artikel over de kwestie in het tijdschrift "Over taal" legt hij de verantwoordelijkheid bij het onderwijsbeleid, het taalbeleid en de taaladviseurs.
Leert uw dochter of zoon op school Nederlands met Focus, Frappant, Netwerk Taalcentraal, Vitaal Plus, Link!, Smoes of nog een andere leergang Nederlands voor het secundair onderwijs? De Vlaamse schoolboeken hebben geen duidelijke, verantwoorde en gemeenschappelijke visie op taalvariatie en de Vlaamse normenproblematiek. De opvattingen die ze hierover bij de jongeren verspreiden, zijn verouderd en inconsistent. Dat laat Johan De Schryver, docent Nederlands aan de KU Leuven, zien in een artikel in het zomernummer van Over taal, tijdschrift over taal, tekst en communicatie.
Johan De Schryver rapporteert op basis van een grondig onderzoek van een vijftal studenten toegepaste taalkunde aan de KU Leuven, campus Brussel. Om een idee te krijgen van de visie die het Vlaams secundair onderwijs over taalvariatie verspreidt, plozen de studenten de schoolboekenreeksen Nederlands uit.
De verouderde en inconsistente opvattingen verschillen niet alleen van reeks tot reeks, maar ook binnen de reeksen zelf, zo blijkt. In leerjaar 1 van een bepaalde reeks is het gebruik van tussentaal zeker af te raden, want onze taal wordt dan armer. In leerjaar 3 vreet de tussentaal zowel het AN als het dialect op. In leerjaar 4 kan tussentaal in sommige gevallen. En in leerjaar 6 is tussentaal de feitelijke Vlaamse standaardtaal, zo laat het onderzoek zien.
Niet alleen over tussentaal, maar vooral ook over standaardtaal en Belgisch-Nederlands ofte de Vlaamse standaardtaalvariëteit van het Nederlands is verwarring troef. Johan De Schryver in Over taal: "Indrukwekkend is ook dat geen enkele reeks erin slaagt een duidelijke, verantwoorde definitie te geven van standaardtaal."
De verouderde en inconsistente taalbeschouwing vertaalt zich ook in de aandacht die de schoolboeken besteden aan taalzorg. De adviezen en voorschriften die de handboeken aan de jongeren geven over het gebruik van bepaalde woorden of constructies bestendigen het juist-foutdenken uit de ABN-jaren en zelfs de zuiverheidsideologie (waarvan de taalkunde zich al lang gedistantieerd heeft). Naast de verschillen tussen de reeksen, toont het onderzoek ook inzake taalzorg "indrukwekkende verschillen binnen de reeksen". Chaos dus.
De verwarring en de chaos zijn algemeen, concludeert Johan De Schryver in Over taal.
Verantwoordelijkheid
Dat in de schoolboeken verwarring en chaos de rode draad vormen als het over taalvariatie gaat, hoeft volgens Johan De Schryver ook niet te verbazen. In de Vlaamse samenleving heersen op dit moment immers dezelfde verwarring en chaos. De schoolboeken zijn er slechts de weerspiegeling van. Het probleem in de schoolboeken is met andere woorden niet de schuld van de auteurs, maar de verantwoordelijkheid van het onderwijsbeleid, van het taalbeleid en van de taaladviseurs, aldus nog Johan De Schryver in het artikel.
Johan De Schryver adviseert de onderwijsbeleidsmakers vooral om de cruciale term standaardtaal af te bakenen, een standpunt in te nemen over de criteria voor standaardtaal in Vlaanderen en zich duidelijk uit te spreken over de legitimiteit van het Belgisch-Nederlands.
De taaladviseurs, volgens Johan De Schryver de taalvoorschrijvende instanties die de chaos creëren, roept hij op om het zogenaamde bicentrische principe (Nederlands met een Vlaamse en een Nederlandse standaardtaalvariëteit) zonder aarzelen, radicaal en systematisch toe te passen.
En aan de Nederlandse Taalunie richt hij een dubbele oproep: "(...) Erken wat in formele taal in Vlaanderen gebruikelijk is als Belgisch-Nederlandse standaardtaal (...) en zorg voor een betere onderlinge afstemming van de taaladvisering".
Taalplezier?
In de handboeken Nederlands zijn niet alleen de opvattingen over taalvariatie problematisch. In een gesprek met De Taalsector eerder dit jaar zei de Gentse professor Filip Devos: "Grammatica wordt in de handboeken voor het Vlaamse secundair onderwijs nog vaak veel te moeilijk uitgelegd. Bovendien versterken de meeste taalhandboeken bij de jeugd het idee dat taal een systeem van regels is dat opgelegd wordt en dat onderwijs dient om die regels door te geven. Voeg daar nog een overdreven normfixatie aan toe en je hebt de perfecte cocktail om alle taalplezier te smoren."
Amateurs
Filip Devos neemt geen blad voor de mond. "Handboeken taal worden geschreven door amateurs en staan vol onzin." Volgens Filip Devos komt dat omdat het meewerken aan handboeken geen "punten" oplevert voor academici (lees: en dus ook geen geld voor de universiteit). "Er is dringend meer aandacht en waardering voor wetenschapspopularisering nodig," aldus Filip Devos, "want de gevolgen van de stiefmoederlijke behandeling van populariseringswerk zijn verstrekkend. Dat resultaten uit wetenschappelijk onderzoek niet meer vertaald geraken in leesbare handboeken voor het onderwijs is een ernstig probleem."
Het volledige rapport (met namen en referenties) over taalvariatie in de Vlaamse schoolboeken is als pdf verkrijgbaar bij Johan De Schryver, die zich ondanks de onderwaardering voor wetenschapspopularisering toch nog de moeite getroostte zijn onderzoeksresultaten te publiceren in een populariserend tijdschrift zoals "Over taal".
Meer info bij Johan De Schryver (
Meer info: www.overtaal.be